ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗਹਿਰੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਹੀ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਹਨ। ਹੋਰ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:
—
### 1. **ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ**
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਅਜਿਹੇ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਚੱਲਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।
– *”ਸਤਿਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਪੁਰਖੁ ਦਇਆਲਾ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਦ੍ਰਿੜਾਵੈ॥”*
—
### 2. **ਮਨ ਦੀ ਜਿੱਤ**
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮਨ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਮਨ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਸਚੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਚੱਲ ਸਕਦਾ ਹੈ।
– *”ਮਨਿ ਜੀਤੈ ਜਗੁ ਜੀਤੁ॥”*
—
### 3. **ਸਦਾ ਸ਼ਾਂਤ ਰਹੋ**
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਂਤ ਮਨ ਹੀ ਰੱਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
– *”ਸਹਜਿ ਮਿਲੈ ਸਹਜਿ ਸਮਾਵੈ॥”*
—
### 4. **ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ**
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਝਾਕਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
– *”ਆਪੁ ਪਛਾਣੈ ਸੋਈ ਜਨੁ ਪਰਵਾਣੁ॥”*
—
### 5. **ਅਨਿਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ**
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅਨਿਆਂ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਬਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਅਨਿਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦਾ ਡਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
– *”ਖੁਰਾਸਾਨ ਖਸਮਾਨਾ ਕੀਆ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੁ ਡਰਾਇਆ॥”*
—
### 6. **ਜੀਵ-ਦਇਆ**
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਜੀਵ-ਦਇਆ (ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ‘ਤੇ ਦਇਆ) ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਰੇ ਜੀਵ ਰੱਬ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਦਇਆ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
– *”ਜੀਅਹੁ ਦਇਆ ਪਰਵਾਰੁ ਸਭੁ ਤੇਰਾ॥”*
—
### 7. **ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ**
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਗਿਆਨ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।
– *”ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਸਭੁ ਕੋਈ ਲਏ॥”*
—
### 8. **ਸਮੇਂ ਦੀ ਕਦਰ**
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸਮਾਂ ਬਹੁਤ ਕੀਮਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
– *”ਕਾਲੁ ਨ ਰਹੈ ਨ ਛਿਜੈ ਸੰਗਿ॥”*
—
### 9. **ਸਚੇ ਸੁਖ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ**
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਚੇ ਸੁਖ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸਚਾ ਸੁਖ ਰੱਬ ਦੇ ਨਾਮ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
– *”ਨਾਮੁ ਮਿਲੈ ਤਾਂ ਸੁਖੁ ਹੋਇ॥”*
—
### 10. **ਅੰਤਮ ਸਮੇਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ**
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅੰਤਮ ਸਮੇਂ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਰੱਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਅੰਤਮ ਸਮੇਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਮਿਲ ਸਕੇ।
– *”ਅੰਤਿ ਕਾਲਿ ਜੋ ਲਛਮੀ ਸਿਮਰੈ ਅੰਤਿ ਕਾਲਿ ਤਿਸੈ ਸਿਮਰੀਐ॥”*
—
### 11. **ਸਚੇ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ**
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਚੇ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਰੱਬ ਦਾ ਪ੍ਰੇਮ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਦੌਲਤ ਹੈ।
– *”ਪ੍ਰੇਮ ਪਿਆਲਾ ਜੋ ਪੀਵੈ ਸੋਈ ਜਨੁ ਪਰਵਾਣੁ॥”*
—
### 12. **ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਖੋਜ**
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਖੋਜ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਝਾਕਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
– *”ਆਪੁ ਪਛਾਣੈ ਸੋਈ ਜਨੁ ਪਰਵਾਣੁ॥”*
—
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਧਾਰਮਿਕ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਿਕ, ਨੈਤਿਕ, ਅਤੇ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਸਾਰੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਹਨ।
ਕਰਤਾਰ ਭਲੀ ਕਰੇ🙏
ਦਾਸ ਮਲਕੀਤ ਸਿੰਘ 🙏