ਗੰਗਾ ਸਾਗਰ, ਪਵਿੱਤਰ ਸੁਰਾਹੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ ਜੋ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸੀ। ਇਹ 17 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਰਵਾਇਤੀ ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਸੁਰਾਹੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਭਾਰ ਲਗਭਗ ਅੱਧਾ ਕਿੱਲੋ ਗ੍ਰਾਮ ਹੈ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ 1 ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ. ਇਸ ਦੇ ਅਧਾਰ ਦੇ ਕੰਡੇ ‘ਤੇ ਤਕਰੀਬਨ ਦੋ ਸੌ ਛੇਕ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ. ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਇਸ ਸੁਰਾਹੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ 1705 ਵਿਚ ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਦੁੱਧ ਪੀਤਾ ਸੀ।

1705 ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਜੰਗਲ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦਿਆਂ ਰਾਏਕੋਟ ਸ਼ਹਿਰ ਵੱਲ ਮੁੜ ਗਏ। ਰਾਏਕੋਟ, ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ ਵਿਖੇ, ਇੱਕ ਪਸ਼ੂ ਚਰਾਉਣ ਵਾਲੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਉਦੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਪੀਣ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ. ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਗੰਗਾ ਸਾਗਰ (ਗੁਰੂ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਸਮਾਨ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ) ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਦੁੱਧ ਲਿਆਵੇ. ਹਾਲਾਂਕਿ ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਮੱਝ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦੁੱਧ ਦੇ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਜੇ ਇਹ ਦੁੱਧ ਦੇ ਵੀ ਦਿੰਦੀ ਤਾਂ ਗੰਗਾ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਦੇ ਅਧਾਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਛੇਕਾਂ ਕਾਰਨ ਦੁੱਧ ਡੁੱਲ ਜਾਵੇਗਾ . ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ ਦੇ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦਾ ਨਾਮ ਲੈਣ , ਮੱਝ ਦੇ ਢਿੱਡ ਨੂੰ ਰਗੜਨ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਦੁੱਧ ਪਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਿਆ ਕਿ ਮੱਝ ਨੇ ਦੁੱਧ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਸਾਗਰ ਦੇ ਛੇਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦੁੱਧ ਵੀ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਿਆ. ਹੈਰਾਨ…

ਹੋ ਕੇ, ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁਖੀ ਨੂੰ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਲਈ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ. ਰਾਏਕੋਟ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮੁਖੀ, ਰਾਏ ਕਲਾਹ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ, ਨਾ ਸਿਰਫ ਮੁੱਖੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਨੂੰ ਜੋਖਮ ਵਿੱਚ ਪਾਉਂਦਿਆਂ, ਬਲਕਿ ਉਸਦੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਵੀ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਤੋਂ ਜੋਖਮ ਵਿੱਚ ਪਾ ਲਿਆ।
ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਬਾਅਦ, 5 ਜਨਵਰੀ, 1705 ਨੂੰ, ਜਦੋਂ ਰਾਏ ਕਲਾਹ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਸ਼ਰਨ ਛੱਡਣ ਵੇਲੇ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰਾਏ ਕਾਹਲਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਦੋ ਚੀਜ਼ਾਂ, ਇੱਕ ਤਲਵਾਰ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਸਾਗਰ , ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੀਆਂ . ਤਲਵਾਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦੇ ਇੱਕ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਗੰਗਾ ਸਾਗਰ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਰਾਏ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਹੈ। 1947 ਤੱਕ ਇਹ ਗੰਗਾ ਸਾਗਰ ਰਾਏਕੋਟ ਦੀ ਹਵੇਲੀ ਵਿੱਚ ਰਹੀ , ਬਾਅਦ ਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਰਾਏ ਪਰਿਵਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਹ ਗੰਗਾ ਸਾਗਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲੈ ਗਿਆ।

ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਗੰਗਾ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਰੇਤ ਪਾਓਗੇ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਵੇਗੀ ਪਰ ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਦੁੱਧ ਨਹੀਂ ,ਇਹ ਸੁਰਾਹੀ ਹੁਣ ਕਲਾਹ ਜੀ ਦੀ ਨੌਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਕੋਲ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਬਹੁਤ ਅੰਦਰ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਇਸਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ