ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਜੀ ਦਾ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਣ ਦਾ ਗੁਰਪੂਰਬ ਹੈ,
ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦਿਵਸ ਹੈ।
ਗੁਰਿਆਈ ਦੀ ਪ੍ਰ੍ਰ੍ਰਾਪਤੀ:
ਸਤਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਰਾਇ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਜੋਤੀ-ਜੋਤਿ ਸਮਾਉਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਨੇੜੇ ਆਇਆ ਜਾਣ ਕੇ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਯੋਗ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਮਹਾਂਵਾਕ-
‘ਤਖਤਿ ਬਹੈ ਤਖਤੇ ਕੀ ਲਾਇਕ’
ਅਨੁਸਾਰ, ੬ ਅਕਤੂਬਰ, ੧੬੬੧ ਈ. (੬ ਕਤਕ ੧੭੧੮ ਬਿਕ੍ਰਮੀ) ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਸੰਗਤ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰਿਆਈ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਜੋਤਿ ਤੇ ਜੁਗਤਿ ਦਾ ਗੁਰੂ-ਵਾਰਿਸ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦਿਆਂ ਇਹ ਵਰਦਾਨ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰੇਗਾ, ਉਸ ਦੇ ਦੁੱਖ-ਦਲਿੱਦਰ ਤੇ ਰੋਗ-ਸੰਤਾਪ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਮਿਟ ਜਾਣਗੇ; ਸੁਖਸਹਿਜ ਤੇ ਅਨੰਦ ਉਸ ਦਾ ਧਨ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ। ਆਪ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ-ਦੀਦਾਰ ਨਿਸਚੇ ਹੀ ‘ਸਭਿ ਦੁਖਿ ਜਾਇ’ ਦਾ ਪ੍ਰਤੱਖ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ।੫ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਵਾ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਸਮਰੱਥ ਤੇ ਯੋਗ ‘ਗੁਰੂ’ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਅਠਵੇਂ ਗੁਰੂ-ਜੋਤੀ ਦੇ ਵਾਰਸ ਹੋਏ ਹਨ। ਆਪ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਆਤਮਿਕ ਰੱਬੀ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣੇ

सोरठि महला ५ घरु १ असटपदीआ ੴ सतिगुर प्रसादि ॥ सभु जगु जिनहि उपाइआ भाई करण कारण समरथु ॥ जीउ पिंडु जिनि साजिआ भाई दे करि अपणी वथु ॥ किनि कहीऐ किउ देखीऐ भाई करता एकु अकथु ॥ गुरु गोविंदु सलाहीऐ भाई जिस ते जापै तथु ॥१॥ मेरे मन जपीऐ हरि भगवंता ॥ नाम दानु देइ जन अपने दूख दरद का हंता ॥ रहाउ ॥ मेरे मन जपीऐ हरि भगवंता ॥ नाम दानु देइ जन अपने दूख दरद का हंता ॥ रहाउ ॥ जा कै घरि सभु किछु है भाई नउ निधि भरे भंडार ॥ तिस की कीमति ना पवै भाई ऊचा अगम अपार ॥ जीअ जंत प्रतिपालदा भाई नित नित करदा सार ॥ सतिगुरु पूरा भेटीऐ भाई सबदि मिलावणहार ॥२॥

राग सोरठि, घर १ में गुरु अर्जनदेव जी की आठ बन्दों वाली बाणी। अकाल पुरख एक है और सतगुरु की कृपा द्वारा मिलता है। हे भाई! जिस परमात्मा ने आप ही सारा जगत पैदा किया है, जो सरे जगत का मूल है, जो सारी ताकतों का मालिक है, जिस ने अपनी ताकत दे कर (मनुख की) जान और सरीर पैदा किया है, वह करतार (तो) किसी भी तरह बयां नहीं किया जा सकता। हे भाई! उस करतार का सवरूप बताया नहीं जा सकता। उस को कैसे देखा जाये? हे भाई! गोबिंद के रूप गुरु की सिफत करनी चाहिये, क्योंकि गुरु से ही सरे जगत के मूल की सूझ पाई जा सकती है॥१॥ हे मेरे मन! (सदा) हरी परमात्मा का नाम जपना चाहिए। वह भगवन अपने सेवक को अपने नाम की दात देता है। वह सारे दुःख और पीड़ा का नास करने वाला है॥रहाउ॥ हे भाई! जिस प्रभू के घर में हरेक चीज मौजूद है, जिस के घर में जगत के सारे नौ ही खजाने विद्यमान हैं, जिसके घर में भंडारे भरे पड़े हैं, उसका मूल्य नहीं आंका जा सकता। वह सबसे ऊँचा है, वह अपहुँच है, वह बेअंत है। हे भाई! वह प्रभू सारे जीवों की पालना करता है, वह सदा ही (सब जीवों की) संभाल करता है। (उसका दर्शन करने के लिए) हे भाई! पूरे गुरू को मिलना चाहिए, (गुरू ही अपने) शबद में जोड़ के परमात्मा के साथ मिला सकने वाला है।२।

ਅੰਗ : 639

ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ ੫ ਘਰੁ ੧ ਅਸਟਪਦੀਆ ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਸਭੁ ਜਗੁ ਜਿਨਹਿ ਉਪਾਇਆ ਭਾਈ ਕਰਣ ਕਾਰਣ ਸਮਰਥੁ ॥ ਜੀਉ ਪਿੰਡੁ ਜਿਨਿ ਸਾਜਿਆ ਭਾਈ ਦੇ ਕਰਿ ਅਪਣੀ ਵਥੁ ॥ ਕਿਨਿ ਕਹੀਐ ਕਿਉ ਦੇਖੀਐ ਭਾਈ ਕਰਤਾ ਏਕੁ ਅਕਥੁ ॥ ਗੁਰੁ ਗੋਵਿੰਦੁ ਸਲਾਹੀਐ ਭਾਈ ਜਿਸ ਤੇ ਜਾਪੈ ਤਥੁ ॥੧॥ ਮੇਰੇ ਮਨ ਜਪੀਐ ਹਰਿ ਭਗਵੰਤਾ ॥ ਨਾਮ ਦਾਨੁ ਦੇਇ ਜਨ ਅਪਨੇ ਦੂਖ ਦਰਦ ਕਾ ਹੰਤਾ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਜਾ ਕੈ ਘਰਿ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਹੈ ਭਾਈ ਨਉ ਨਿਧਿ ਭਰੇ ਭੰਡਾਰ ॥ ਤਿਸ ਕੀ ਕੀਮਤਿ ਨਾ ਪਵੈ ਭਾਈ ਊਚਾ ਅਗਮ ਅਪਾਰ ॥ ਜੀਅ ਜੰਤ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਦਾ ਭਾਈ ਨਿਤ ਨਿਤ ਕਰਦਾ ਸਾਰ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਭੇਟੀਐ ਭਾਈ ਸਬਦਿ ਮਿਲਾਵਣਹਾਰ ॥੨॥

ਅਰਥ: ਰਾਗ ਸੋਰਠਿ, ਘਰ ੧ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਅੱਠ-ਬੰਦਾਂ ਵਾਲੀ ਬਾਣੀ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਭਾਈ! ਜਿਸ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਸਾਰਾ ਜਗਤ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਜਗਤ ਦਾ ਮੂਲ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਰੀਆਂ ਤਾਕਤਾਂ ਦਾ ਮਾਲਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੱਤਿਆ ਦੇ ਕੇ (ਮਨੁੱਖ ਦਾ) ਜਿੰਦ ਤੇ ਸਰੀਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਹ ਕਰਤਾਰ (ਤਾਂ) ਕਿਸੇ ਪਾਸੋਂ ਭੀ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਹੇ ਭਾਈ! ਉਹ ਕਰਤਾਰ ਦਾ ਸਰੂਪ ਦਸਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾਏ? ਹੇ ਭਾਈ! ਗੋਬਿੰਦ ਦੇ ਰੂਪ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਪਾਸੋਂ ਹੀ ਸਾਰੇ ਜਗਤ ਦੇ ਮੂਲ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸੂਝ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ ॥੧॥ ਹੇ ਮੇਰੇ ਮਨ! (ਸਦਾ) ਹਰੀ ਭਗਵਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਭਗਵਾਨ ਆਪਣੇ ਸੇਵਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦੀ ਦਾਤਿ ਦੇਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਦੁੱਖਾਂ ਪੀੜਾਂ ਦਾ ਨਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ ॥ ਰਹਾਉ॥ ਹੇ ਭਾਈ! ਜਿਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਘਰ ਵਿਚ ਹਰੇਕ ਚੀਜ਼ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਘਰ ਵਿਚ ਜਗਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨੌ ਹੀ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਘਰ ਵਿਚ ਭੰਡਾਰੇ ਭਰੇ ਪਏ ਹਨ ਉਸ ਦਾ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਪੈ ਸਕਦਾ, ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਹੈ, ਉਹ ਅਪਹੁੰਚ ਹੈ, ਉਹ ਬੇਅੰਤ ਹੈ। ਹੇ ਭਾਈ! ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਦਾ ਹੀ (ਸਭ ਜੀਵਾਂ ਦੀ) ਸੰਭਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। (ਉਸ ਦਾ ਦਰਸਨ ਕਰਨ ਲਈ) ਹੇ ਭਾਈ! ਪੂਰੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, (ਗੁਰੂ ਹੀ ਆਪਣੇ) ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ ਜੋੜ ਕੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਸਕਣ ਵਾਲਾ ਹੈ।੨।

सलोक मः ३ ॥ सभु किछु हुकमे आवदा सभु किछु हुकमे जाइ ॥ जे को मूरखु आपहु जाणै अंधा अंधु कमाइ ॥ नानक हुकमु को गुरमुखि बुझै जिस नो किरपा करे रजाइ ॥१॥ मः ३ ॥ सो जोगी जुगति सो पाए जिस नो गुरमुखि नामु परापति होइ ॥ तिसु जोगी की नगरी सभु को वसै भेखी जोगु न होइ ॥ नानक ऐसा विरला को जोगी जिसु घटि परगटु होइ ॥२॥

अर्थ: हरेक चीज प्रभु के हुकम में ही आती है और हुकम में ही चली जाती है।अगर कोई मुरख अपने आप की (बड़ा) समझ लेता है (तो समझो) वह अँधा अंधों वाले काम करता है। हे नानक! जिस मनुख पर अपनी रजा में प्रभु कृपा करता है, वह कोई विरला गुरमुख हुकम की पहचान करता है॥१॥ जिस मनुख को सतगुरु के सन्मुख हो कर नाम की प्राप्ति होती है, (समझो) वह सच्चा जोगी है, जिस को जोग की समझ आ गयी है। ऐसे जोगी के सरीर (रूप) नगर में हरेक (गुण) बस्ता है परन्तु सिर्फ भेष कर के जोगी बन्ने वाला प्रभु-मिलाप नहीं कर सकता। हे नानक! जिस के हृदये में प्रभु प्रतख हो जाता है, ऐसा जोगी कोई एकाध ही होता है॥२॥

ਅੰਗ : 556

ਸਲੋਕ ਮ: ੩ ॥ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਹੁਕਮੇ ਆਵਦਾ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਹੁਕਮੇ ਜਾਇ ॥ ਜੇ ਕੋ ਮੂਰਖੁ ਆਪਹੁ ਜਾਣੈ ਅੰਧਾ ਅੰਧੁ ਕਮਾਇ ॥ ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੁ ਕੋ ਗੁਰਮੁਖਿ ਬੁਝੈ ਜਿਸ ਨੋ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ ਰਜਾਇ ॥੧॥ਮ: ੩ ॥ ਸੋ ਜੋਗੀ ਜੁਗਤਿ ਸੋ ਪਾਏ ਜਿਸ ਨੋ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਪਰਾਪਤਿ ਹੋਇ ॥ ਤਿਸੁ ਜੋਗੀ ਕੀ ਨਗਰੀ ਸਭੁ ਕੋ ਵਸੈ ਭੇਖੀ ਜੋਗੁ ਨ ਹੋਇ ॥ ਨਾਨਕ ਐਸਾ ਵਿਰਲਾ ਕੋ ਜੋਗੀ ਜਿਸੁ ਘਟਿ ਪਰਗਟੁ ਹੋਇ ॥੨॥

ਅਰਥ: ਹਰੇਕ ਚੀਜ਼ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਵਿਚ ਹੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਹੁਕਮ ਵਿਚ ਹੀ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।ਜੇ ਕੋਈ ਮੂਰਖ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ (ਵੱਡਾ) ਸਮਝ ਲੈਂਦਾ ਹੈ (ਤਾਂ ਸਮਝੋ) ਉਹ ਅੰਨ੍ਹਾ ਅੰਨ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਨਾਨਕ! ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਤੇ ਆਪਣੀ ਰਜ਼ਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭੂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਗੁਰਮੁਖ ਹੁਕਮ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ॥੧॥ ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋ ਕੇ ਨਾਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, (ਸਮਝੋ) ਉਹ ਸੱਚਾ ਜੋਗੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਜੋਗ ਦੀ ਜਾਚ ਆਈ ਹੈ। ਐਸੇ ਜੋਗੀ ਦੇ ਸਰੀਰ (ਰੂਪ) ਨਗਰ ਵਿਚ ਹਰੇਕ (ਗੁਣ) ਵੱਸਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸਿਰਫ਼ ਭੇਖ ਕਰ ਕੇ ਜੋਗੀ ਬਨਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਭੂ-ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਹੇ ਨਾਨਕ! ਜਿਸ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਤੱਖ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਜੋਗੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ॥੨॥

23 ਅਕਤੂਬਰ 2024
ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਦੀਆਂ ਸਮੂਹ
ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਲੱਖ ਲੱਖ ਵਧਾਈਆਂ
ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ

23 ਅਕਤੂਬਰ 2024
ਬਾਬਾ ਅਟਲ ਰਾਏ ਜੀ ਦੇ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਦੀਆਂ ਲੱਖ ਲੱਖ ਵਧਾਈਆਂ
ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ

सोरठि महला ५ घरु ३ चउपदे ੴ सतिगुर प्रसादि ॥ मिलि पंचहु नही सहसा चुकाइआ ॥ सिकदारहु नह पतीआइआ ॥ उमरावहु आगै झेरा ॥ मिलि राजन राम निबेरा ॥१॥ अब ढूढन कतहु न जाई ॥ गोबिद भेटे गुर गोसाई ॥ रहाउ ॥ आइआ प्रभ दरबारा ॥ ता सगली मिटी पूकारा ॥ लबधि आपणी पाई ॥ ता कत आवै कत जाई ॥२॥ तह साच निआइ निबेरा ॥ ऊहा सम ठाकुरु सम चेरा ॥ अंतरजामी जानै ॥ बिनु बोलत आपि पछानै ॥३॥ सरब थान को राजा ॥ तह अनहद सबद अगाजा ॥ तिसु पहि किआ चतुराई ॥ मिलु नानक आपु गवाई ॥४॥१॥५१॥

अर्थ: राग सोरठि, घर ३ में गुरू अर्जनदेव जी की चार-बंदों वाली बाणी। अकाल पुरख एक है और सतिगुरू की कृपा से मिलता है। हे भाई ! नगर के पैंचाँ को मिल के (कामादिक वैरीयो से हो रहा) सहम दूर नहीं किया जा सकता। सरदारों लोगों से भी तस्सली नहीं मिल सकती (कि यह वैरी तंग नहीं करेगे) सरकारी हाकिम के आगे भी यह झगड़ा (पेश करने से कुछ नहीं बनता) भगवान पातिशाह को मिल के फैसला हो जाता है (और, कामादिक वैरीयो का भय खत्म हो जाता है) ॥१॥ अब (कामादिक वैरीयो से हो रहे सहम से बचने के लिए) किसी ओर जगह (सहारा) खोजने की जरूरत ना रह गई, जब गोबिंद को, गुरु को सृष्टि के खसम को मिल गए ॥ रहाउ ॥ हे भाई ! जब मनुष्य भगवान की हजूरी में पहुंचता है (चित् जोड़ता है), तब इस की (कामादिक वैरीयो के विरुध) सारी शिकैत खत्म हो जाती है। तब मनुख वह वसत हासिल कर लेता है जो सदा इस की अपनी बनी रहती है, तब विकारों में फंस कर भटकने से बच जाता है ॥२॥ हे भाई ! भगवान की हजूरी में सदा कायम रहने वाले न्याय अनुसार (कामादिकाँ के साथ हो रही टकर का) फैसला हो जाता है। उस दरगाह में (जुल्मी का कोई लिहाज नहीं किया जाता) स्वामी और नौकर एक जैसा समझा जाता है। हरेक के दिल की जानने वाला भगवान (हजूरी में पहुंचे हुए सवाली के दिल की) जानता है, (उस के) बोले बिना वह भगवान आप (उस के दिल की पीड़ा को) समझ लेता है ॥३॥ हे भाई ! भगवान सारे लोकों का स्वामी है, उस के साथ मिलाप-अवस्था में मनुख के अंदर भगवान की सिफ़त-सालाह की बाणी एक-रस पूरा प्रभाव डाल लेती है (और, मनुख ऊपर कामादिक वैरी अपना जोर नहीं पा सकते)। (पर, हे भाई ! उस को मिलने के लिए) उस के साथ कोई चलाकी नहीं की जा सकती। नानक जी ! (कहो-हे भाई ! अगर उस को मिलना है, तो) आपा-भाव गवा के (उस को) मिल ॥४॥१॥५१॥

ਅੰਗ : 621

ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ ੫ ਘਰੁ ੩ ਚਉਪਦੇ ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਮਿਲਿ ਪੰਚਹੁ ਨਹੀ ਸਹਸਾ ਚੁਕਾਇਆ ॥ ਸਿਕਦਾਰਹੁ ਨਹ ਪਤੀਆਇਆ ॥ ਉਮਰਾਵਹੁ ਆਗੈ ਝੇਰਾ ॥ ਮਿਲਿ ਰਾਜਨ ਰਾਮ ਨਿਬੇਰਾ ॥੧॥ ਅਬ ਢੂਢਨ ਕਤਹੁ ਨ ਜਾਈ ॥ ਗੋਬਿਦ ਭੇਟੇ ਗੁਰ ਗੋਸਾਈ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਇਆ ਪ੍ਰਭ ਦਰਬਾਰਾ ॥ ਤਾ ਸਗਲੀ ਮਿਟੀ ਪੂਕਾਰਾ ॥ ਲਬਧਿ ਆਪਣੀ ਪਾਈ ॥ ਤਾ ਕਤ ਆਵੈ ਕਤ ਜਾਈ ॥੨॥ ਤਹ ਸਾਚ ਨਿਆਇ ਨਿਬੇਰਾ ॥ ਊਹਾ ਸਮ ਠਾਕੁਰੁ ਸਮ ਚੇਰਾ ॥ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ਜਾਨੈ ॥ ਬਿਨੁ ਬੋਲਤ ਆਪਿ ਪਛਾਨੈ ॥੩॥ ਸਰਬ ਥਾਨ ਕੋ ਰਾਜਾ ॥ ਤਹ ਅਨਹਦ ਸਬਦ ਅਗਾਜਾ ॥ ਤਿਸੁ ਪਹਿ ਕਿਆ ਚਤੁਰਾਈ ॥ ਮਿਲੁ ਨਾਨਕ ਆਪੁ ਗਵਾਈ ॥੪॥੧॥੫੧॥

ਅਰਥ: ਰਾਗ ਸੋਰਠਿ, ਘਰ ੩ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਚਾਰ-ਬੰਦਾਂ ਵਾਲੀ ਬਾਣੀ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਭਾਈ! ਨਗਰ ਦੇ ਪੈਂਚਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ (ਕਾਮਾਦਿਕ ਵੈਰੀਆਂ ਤੋਂ ਪੈ ਰਿਹਾ) ਸਹਿਮ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਸਰਦਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਭੀ ਤਸੱਲੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦੀ (ਕਿ ਇਹ ਵੈਰੀ ਤੰਗ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ।) ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਕਮਾਂ ਅੱਗੇ ਭੀ ਇਹ ਝਗੜਾ (ਪੇਸ਼ ਕੀਤਿਆਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ।) ਪ੍ਰਭੂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਤੇ, ਕਾਮਾਦਿਕ ਵੈਰੀਆਂ ਦਾ ਡਰ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ॥੧॥ ਹੁਣ (ਕਾਮਾਦਿਕ ਵੈਰੀਆਂ ਤੋਂ ਪੈ ਰਹੇ ਸਹਿਮ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ) ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਥਾਂ (ਆਸਰਾ) ਭਾਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਾਹ ਰਹਿ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਗੋਬਿੰਦ ਨੂੰ, ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਖਸਮ ਨੂੰ ਮਿਲ ਪਏ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਹੇ ਭਾਈ! ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ (ਚਿੱਤ ਜੋੜਦਾ ਹੈ), ਤਦੋਂ ਇਸ ਦੀ (ਕਾਮਾਦਿਕ ਵੈਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ) ਸਾਰੀ ਸ਼ਿਕੈਤ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਤਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਉਹ ਵਸਤ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਦਾ ਇਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਤਦੋਂ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਢਹੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਭਟਕਣੋਂ ਬਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ॥੨॥ ਹੇ ਭਾਈ! ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਨਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ (ਕਾਮਾਦਿਕਾਂ ਨਾਲ ਹੋ ਰਹੀ ਟੱਕਰ ਦਾ) ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਰਗਾਹ ਵਿਚ (ਜਾਬਰਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ) ਮਾਲਕ ਤੇ ਨੌਕਰ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਦੇ ਦਿਲ ਦੀ ਜਾਣਨ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਭੂ (ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਸਵਾਲੀਏ ਦੇ ਦਿਲ ਦੀ) ਜਾਣਦਾ ਹੈ, (ਉਸ ਦੇ) ਬੋਲਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ (ਉਸ ਦੇ ਦਿਲ ਦੀ ਪੀੜਾ ਨੂੰ) ਸਮਝ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ॥੩॥ ਹੇ ਭਾਈ! ਪ੍ਰਭੂ ਸਾਰੇ ਥਾਵਾਂ ਦਾ ਮਾਲਕ ਹੈ, ਉਸ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ-ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ-ਸਾਲਾਹ ਦੀ ਬਾਣੀ ਇਕ-ਰਸ ਪੂਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ (ਤੇ, ਮਨੁੱਖ ਉੱਤੇ ਕਾਮਾਦਿਕ ਵੈਰੀ ਆਪਣਾ ਜ਼ੋਰ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦੇ)। (ਪਰ, ਹੇ ਭਾਈ! ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਵਾਸਤੇ) ਉਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਚਲਾਕੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਨਾਨਕ ਜੀ! (ਆਖੋ-ਹੇ ਭਾਈ! ਜੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਹੈ, ਤਾਂ) ਆਪਾ-ਭਾਵ ਗਵਾ ਕੇ (ਉਸ ਨੂੰ) ਮਿਲ ॥੪॥੧॥੫੧॥

“ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਕੇ ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ ਵਾਲੀ ਸਾਖੀ ਦੁਬਾਰਾ ਸੁਣਾਓ”, ਇਕ ਭੁਝੰਗੀ ਲੱਕੜਾਂ ਦੀ ਪੰਡ ਸੁੱਟਦਾ, ਲਾਂਗਰੀ ਭਾਈ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ।
ਉਹਨਾਂ ਲੱਕੜਾਂ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਅੱਗੇ ਕਰਦਿਆਂ ਸਾਖੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, “ਕਹਿੰਦੇ, “ਮਹਾਰਾਜ ਸਿੱਖੀ ਲੋਚਦਾਂ ਜੇ ਮੇਰੀ ਝੋਲੀ ਵੀ ਪਾ ਦਿਓ ਤਾਂ” ਸੁਖਮਨੀ ਦੇ ਦਾਤੇ ਬੋਲੇ, “ਪੁਰਖ਼ਾ, ਸਿੱਖੀ ਤੇ ਸਿੱਖੀ ਨਹੀਂ ਟਿਕਦੀ, ਮਨ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ‘ਚੋਂ ਕਬਰਾਂ ਢਾਹ ਕੇ ਆ। ਹੱਥ ਦੋ ਹੀ ਨੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚ ਤੂੰ ਕੋਈ ਹੋਰ ਪੱਲੇ ਫੜ੍ਹੀ ਬੈਠਾ ਹੈਂ। ਬਾਕੀ ਲੜ੍ਹ ਛੱਡ ਤੇ ਹੱਥ ਖਾਲੀ ਕਰ ਤਾਂ ਹੀ ਅਕਾਲ ਦਾ ਲੜ੍ਹ ਫੜਿਆ ਜਾਏਗਾ।”
ਤੇ ਉਹ ਤੁਰ ਪਏ। ਹੁਣ ਸਿੱਖੀ ਝੋਲੀ ਪਵਾਉਣੀ ਸੀ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਭਰੀ ਹੋਈ ਝੋਲੀ ਖਾਲੀ ਵੀ ਤਾਂ ਕਰਨੀ ਪੈਣੀ ਸੀ। ਇੱਟਾਂ, ਮਿੱਟੀ, ਗਾਰੇ ਦੀਆਂ ਕਬਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮਨ ਵਿਚ ਉਸਰੀਆਂ ਕਬਰਾਂ ਵੀ ਢਾਹੀਆਂ। ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਕਿਆਂ ਲੰਗਰਾਂ ਲਈ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ‘ਚੋਂ ਲੱਕੜਾਂ ਇਕੱਤਰ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਲੱਕੜਾਂ ਦੀ ਪੰਡ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਹੈ। ਮੁਸਲਾਧਾਰ ਮੀਂਹ ਤੇ ਝੱਖੜ ਅੱਗੇ ਖਲੋਤਾ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਕਾ ਸਿੱਖ ਪੰਡ ਨੂੰ ਕਸ ਕੇ ਫੜ੍ਹਦਿਆਂ ਤੂਫਾਨ ਨਾਲ ਮੱਥਾ ਲਾਉਣ ਤੁਰ ਪਿਆ ਹੈ। ਲੰਗਰਾਂ ਦੇ ਕੜਾਹਿਆਂ ਹੇਠ ਕੁਰਬਾਨ ਹੋ ਕੇ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਣ ਲਈ ਲੱਕੜਾਂ ਵੀ ਕਾਹਲੀਆਂ ਹਨ, ਹੋਰ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਹੈ ਵੀ ਕੀ, ਆਪਣੇ ਆਪੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾ।
“ਸਾਡੀ ਟੇਕ ਤੇਰੇ ’ਤੇ ਹੈ ਗੁਰੂ ਕਿਆ ਸਿੱਖਾ, ਅਸੀਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਅੱਜ ਏਸ ਮੀਂਹ ਵਿਚ ਹੜ੍ਹ ਜਾਣਾ ਹੈ, ਇਹ ਤੇਰੇ ਹੱਥ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਅੱਜ ਤੇਰੇ ਸਿਦਕ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਮਸਾਂ ਅੱਜ ਸਾਡੀ ਮਿੱਤ ਆਈ ਹੈ ਗੁਰੂ ਕੇ ਲੰਗਰਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲੁੱਟਣ ਦੀ। ਆਸ ਹੈ ਤੂੰ ਸਾਨੂੰ ‘ਮੰਜ਼ਿਲ’ ‘ਤੇ ਜਰੂਰ ਪੁਚਾਏਂਗਾ”, ਪੰਡ ਵਿਚੋਂ ਲੱਕੜਾਂ ਬੋਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।
“ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਿਹਰ ਕਰਨ, ਤੁਸੀਂ ਜਰੂਰ ਪਹੁੰਚੋਗੀਆਂ”, ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।
ਤੇ ਏਨੇ ਨੂੰ ਤੂਫਾਨ ਨੇ ਇਕ ਹੱਲਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਹ ਖੂਹ ਵਿਚ ਡਿੱਗ ਪਏ। ਗਲ਼ ਗਲ਼ ਪਾਣੀ, ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਪੰਡ।
“ਮੈਨੂੰ ਡਰ ਹੈ ਕਿਤੇ ਤੁਸੀਂ ਗਿੱਲੀਆਂ ਨਾ ਹੋ ਜਾਓ”, ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਬੋਲੇ।
“ਗਿੱਲੀਆਂ ਸੁੱਕੀਆਂ ਦਾ ਫਿਕਰ ਆਮ ਚੁੱਲਿਆਂ ‘ਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਗੁਰੂ ਕਿਆ ਸਿੱਖਾ। ਸਤਿਗੁਰ ਦੇ ਲੰਗਰਾਂ ਦੇ ਚੁੱਲ੍ਹੇ, ਭਉ ਤੇ ਭਾਓ ਨਾਲ ਬਲਦੇ ਨੇ। ‘ਉਸ’ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਪਲਾਂ ਵਿਚ ਸੁੱਕਿਆਂ ਨੂੰ ਹਰੇ ਤੇ ਹਰਿਆਂ ਤੇ ਗਿੱਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁੱਕੇ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਪਰ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਖੂਹ ਦੇ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਲੱਕੜਾਂ ਨੂੰ ਫਿਰ ਵੀ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖ ਰਹੇ ਹਨ।
“ਝਖੜੁ ਝਾਗੀ ਮੀਹੁ ਵਰਸੈ ਭੀ ਗੁਰੁ ਦੇਖਣ ਜਾਈ ॥
ਸਮੁੰਦੁ ਸਾਗਰੁ ਹੋਵੈ ਬਹੁ ਖਾਰਾ ਗੁਰਸਿਖੁ ਲੰਘਿ ਗੁਰ ਪਹਿ ਜਾਈ ॥
” ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ ਸ਼ਬਦ ਗਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਢੂੰਡਣ ਤੁਰੇ ਕੁਝ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਰੱਸੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਗੁਰ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਵੀ ਖ਼ਬਰ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਆਪ ਸੰਗਤ ਦੇ ਨਾਲ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਰੱਸਾ ਲਮਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਹੇਠਾਂ ਖਲੋਤਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲਾਲ ਰੱਸੇ ਨਾਲ ਲੱਕੜਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਰੱਸਾ ਲਮਕਾ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦਾ ਹੀ ਗੁਰੂ ਕੇ ਚਰਨਾ ਵਿਚ ਢਹਿ ਪਿਆ,
“ਪਖਾ ਫੇਰੀ ਪਾਣੀ ਢੋਵਾ ਜੋ ਦੇਵਹਿ ਸੋ ਖਾਈ ॥
ਨਾਨਕੁ ਗਰੀਬੁ ਢਹਿ ਪਇਆ ਦੁਆਰੈ ਹਰਿ ਮੇਲਿ ਲੈਹੁ ਵਡਿਆਈ ॥”
ਮੁਆਫੀ ਦਿਓ ਸਤਿਗੁਰੂ, ਲੰਗਰ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਕਰਕੇ ਦੇਰ ਹੋ ਗਈ”, ਅੱਖਾਂ ਵਿਚੋਂ ਨੀਰ ਵਹਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ ਬੋਲੇ।
“ਅਸੀਂ ਤੇਰੇ ਤੇ ਤਰੁੱਠੇ ਹਾਂ ਪੁਰਖ਼ਾ”, ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ ਨੂੰ ਉਠਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।
“ਆਪ ਜੀ ਰਹਿਮਤਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹੋ”
“ਕੀ ਲੋਚਾ ਹੈ, ਨਿਸੰਗ ਦਸ”, ਮਹਾਰਾਜ ਫੇਰ ਬੋਲੇ।
“ਆਪ ਬਿਹਤਰ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਸਤਿਗੁਰੂ, ਮੰਗ ਅੱਜ ਵੀ ਉਹੋ ਹੈ, ਸਿੱਖੀ ਬਖ਼ਸ਼ ਦਿਓ, ਕਿਨਕੇ ਮਾਤਰ ਹੀ ਬਖ਼ਸ਼ ਦਿਓ”, ਅੱਖਾਂ ਭਰਦਿਆਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਬੋਲੇ।
“ਸਿੱਖੀ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ ਪੁਰਖਾ, ਤੇਰੇ ਜਹੇ ਸਿੱਖ ਸਿੱਖੀ ਕਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਅੱਜ ਤੂੰ ਸਿੱਖੀ ਕਮਾ ਲਈ ਹੈ।”, ਏਨਾ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਫੇਰ ਬੋਲੇ,
“ਮੰਝ ਪਿਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕੋ ਗੁਰੂ ਮੰਝ ਪਿਆਰਾ।
ਮੰਝ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬੋਹਿਥਾ ਜਗ ਲੰਘਣ ਹਾਰਾ।”
ਗੁਰੂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ, ਗੁਰੂ ਦੀ ਉਂਗਲ, ਇਸ਼ਾਰਾ, ਜਿਸ ਸਿੱਖ ਵੱਲ ਹੋ ਗਿਆ ਉਸਦੀਆਂ ਕੁਲਾਂ ਤਰ ਗਈਆਂ। ਸੋਚੋ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਸਿੱਖ ਹੋਣਗੇ, ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੇ ਨਾਮ ਲਏ ਹੋਣਗੇ”, ਲਾਂਗਰੀ ਭਾਈ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਸਾਖੀ ਸਮਾਪਤ ਕਰਦਿਆਂ ਬੋਲੇ।
“ਧੰਨ ਧੰਨ ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ”, ਕਹਿੰਦਾ ਭੁਝੰਗੀ ਲੱਕੜਾਂ ਦੀ ਹੋਰ ਪੰਡ ਲੈਣ ਲਈ ਤੁਰ ਪਿਆ।
ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਚਾਰ ਵੱਡੇ ਬੁਰਜ ਉਸਾਰ ਲਏ। ਇਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਖ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਹੈ ਤੇ ਕੁਝ ਛੋਟੇ ਗੁਪਤ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵੀ ਰੱਖੇ ਗਏ ਹਨ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇਕ ਵੱਡੀ ਖਾਈ ਵੀ ਬਣਾਈ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਭਰਿਆ ਗਿਆ। ਬਾਹਰ ਬਣਾਈ ਗਈ ਇਸੇ ਰੌਣੀ ਜਾਂ ਖਾਈ ਕਰਕੇ ਹੀ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨਾਮ ਰਾਮਰੌਣੀ ਪਿਆ। ਇਹੀ ਉਹ ਥਾਂ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਜੂਝ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਦਾ ਟੀਚਾ ਮਿੱਥਿਆ ਹੈ। ਬਾਹਰੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਮਿਲਿਆ ਉਹ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਲਿਆ ਕੇ ਪੰਥ ਦੇ ਭੇਟ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਦਿਨ ਰਾਤ ਇਕ ਕਰਕੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਰਾਮਰੌਣੀ ਕਿਲ੍ਹਾ ਉਸਾਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਪੰਜ ਕੁ ਸੌ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਰੁਕਣ ਦੀ ਥਾਂ ਹੈ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ। ਬੁਰਜਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਜੈਕਾਰੇ ਗਜਾਏ, ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਕੰਬਣ ਲੱਗੀਆਂ।
ਸਿੰਘਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਸਾਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸੂਹ ਕਿਉਂਕਿ ਲਾਹੌਰ ਦੀਆਂ ਗਲ਼ੀਆਂ ਤੱਕ ਵੀ ਪੁੱਜ ਗਈ ਸੀ, ਸੋ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲਈ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਮੋਰਚੇ ਮੱਲ ਕੇ ਬੈਠ ਗਏ ਹਨ। ਸਭ ਨੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ।
“ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਰਾਮਸਰ ਕੋਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਉਸਾਰ ਲਿਆ ਹੈ ਹਜ਼ੂਰ”, ਇਕ ਸੂਹੀਏ ਨੇ ਮੀਰ ਮੰਨੂੰ ਨੂੰ ਜਾ ਦੱਸਿਆ।
“ਕਿਲ੍ਹਾ ਕਾਹਦਾ ਚਾਰ ਕੱਚੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਕੱਢੀਆਂ ਨੇ ਹਜੂਰ ਆਪਣੇ ਰਹਿਣ ਲਈ”, ਦੀਵਾਨ ਕੌੜਾ ਮੱਲ ਨੇ ਮੌਕਾ ਸੰਭਾਲਿਆ।
“ਪਰ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਨੱਕ ਵਿਚ ਦਮ ਕਰੀ ਰੱਖਿਆ ਹੈ, ਹੁਣ ਜਦ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ ਹਨ ਤਾਂ ਭਲੀ ਨਹੀਂ ਗੁਜਾਰਨਗੇ। ਰਾਜ ਕੋਲ ਹੈ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉਸਾਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਕਦ ਇਹ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰਾਂਗੇ ਕਿ ਸਾਡੀ ਸਲਤਨਤ ਵਿਚ ਸਾਡੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਉਸਾਰ ਲਵੇ”
ਹੁਣ ਮੀਰ ਮੰਨੂੰ ਇਹ ਕਿੱਥੋਂ ਜਾਣੇ ਕਿ ਸਿੰਘ ਤਾਂ ਜੰਮੇ ਹੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਹਨ। ਉਹ ਤਾਂ ਘੋੜਿਆਂ ‘ਤੇ ਬੈਠੇ ਵੀ ‘ਪਾਤਸ਼ਾਹ’ ਹੀ ਹਨ।
“ਪਰ ਜਦ ਕੋਈ ਬਗਾਵਤ ਕਰਨਗੇ ਤਾਂ ਦੇਖ ਲਵਾਂਗੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਸਾਹਬ।
ਐਵੇਂ ਕਿਉਂ ਬੈਠਿਆਂ ਨੂੰ ਛੇੜਣਾ”, ਦੀਵਾਨ ਸਾਹਬ ਨੇ ਗੱਲ ਫੇਰ ਦੱਬਣੀ ਚਾਹੀ।
“ਨਹੀਂ ਨਹੀਂ, ਅਦੀਨਾ ਬੇਗ ਨੂੰ ਬੁਲਾਵਾ ਭੇਜੋ ਤੇ ਫੌਜ ਤਿਆਰ ਕਰੋ ਤੁਰੰਤ” ਮੀਰ ਮੰਨੂੰ ਨੇ ਅਦੀਨਾ ਬੇਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਸਦੀਕ ਅਲੀ ਤੇ ਦੀਵਾਨ ਕੌੜਾ ਮੱਲ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵੱਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਤੋਰਿਆ। ਕੁਝ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਦਦ ਲਈ ਬੁਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ।
ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਅਦੀਨਾ ਬੇਗ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਉਂ ਨਾ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਕੇ ਦੇਖੀ ਜਾਏ। ਇਕ ਤਾਂ ਉਹ ਸਿਰਲੱਥ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਤੋਂ ਭਲੀ ਭਾਤ ਜਾਣੂ ਸੀ ਤੇ ਦੂਜਾ ਉਹ ਬਿਨਾ ਜੰਗ ਦੇ ਹੱਲ ਨਿਕਲ ਜਾਣ ਵਿਚ ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸੁਨੇਹਾਂ ਦੇ ਕੇ ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਆਦਮੀ ਭੇਜੇ।
ਸੁਨੇਹਾਂ ਇਹ ਸੀ,
“ਸਤਿਕਾਰ ਯੋਗ ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਜੁਝਾਰੂਪੁਣੇ ਤੋਂ ਹਕੂਮਤ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੂ ਹੈ ਤੇ ਸਾਡੇ ਜੰਗਜੂ ਸੁਭਾਅ ਨਾਲ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਵਾਕਫ ਹੀ ਹੋ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਮੁਲਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਲਾਹੌਰੋਂ ਲਿਖਵਾ ਕੇ ਭੇਜ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਦੋ ਬਹਾਦਰ ਕੌਮਾਂ ਜੰਗ ਵਿਚ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਨ, ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਕਿਉਂ ਨਾ ਮਸਲਾ ਗੱਲਬਾਤ ਰਾਹੀਂ ਸੁਲਝਾ ਲਿਆ ਜਾਏ। ਇਹ ਗੱਲ ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਹੈ।”
ਸੁਨੇਹਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਵਾਬ ਭੇਜਿਆ,
“ਯੋਧਿਆਂ ਦੀਆਂ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹੀ ਸੋਭਦੀਆਂ ਹਨ ਅਦੀਨਾ ਬੇਗ। ਮਹਿਲਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਤਾਂ ਸਮਝੌਤੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਫੈਸਲੇ ਕਰਨ ਲਈ ਤਾਂ ਲਹੂ ਵਹਾਉਣਾ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਰਪਾਨਾਂ ਦੀ ਟਨਕਾਰ ਹੀ ਸਾਡੀ ਗੱਲਬਾਤ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਚਾਲਾਂ ਚੱਲਣੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਜੰਗ ਲੜ੍ਹਣਾ। ਮੌਤ ਵਰਨ ਲਈ ਘੋੜਿਆਂ ਉੱਤੇ ਬੈਠੇ ਤਿਆਰ ਬਰ ਤਿਆਰ ਸੂਰਮਿਆਂ ਨਾਲ ਸੁਲਹ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰੀਦੀਆਂ। ਬਾਕੀ ਰਹੀ ਮੁਲਖ ਦੀ ਗੱਲ, ਸਾਡੀ ਟੇਕ ਪੰਥ ਦੇ ਵਾਲੀ ਉੱਤੇ ਹੈ, ਮੁਲਖ ਦੇ ਦੇਵੇ ਭਾਵੇਂ ਸ਼ਹਾਦਤ। ਦੋਵੇਂ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨੇ”
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਸੁਨੇਹੇਂ ਅਦੀਨਾ ਬੇਗ ਨੇ ਹੋਰ ਘੱਲੇ। ਪਰ ਬਾਕੀ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਸਰਦਾਰ ਨੇ ਇਕੋ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ,
“ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖਾਲਸਾ ਆਕੀ ਰਹੇ ਨਾ ਕੋਇ ਖਵਾਰ ਹੋਇ ਸਭ ਮਿਲੈਗੇ ਬਚੇ ਸ਼ਰਨ ਜੋ ਹੋਇ”
ਅਗਲਾ ਭਾਗ ………
┈ ┈┉❀🍃🌺🍃❀┉┈ ┈
ਹੋਈ ਭੁੱਲ ਚੁੱਕ ਦੀ ਖਿਮਾ🙏🏼
ਗੱਜ ਵੱਜ ਕੇ ਫ਼ਤਿਹ ਬੁਲਾਓ।
ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖ਼ਾਲਸਾ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫ਼ਤਿਹ॥
ਭੜੋਲੇ ਭਰੇ ਰਹਿਣ, ਚੱੜਦੀ ਕਲ੍ਹਾ ਬਣੀ ਰਹੇ🙏🏼