ਪਿਆਰੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਮੌਕੇ ਇਹਨਾਂ ਨਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੋਟਿ ਕੋਟਿ ਪ੍ਰਣਾਮ ਹੈ
ਭਾਈ ਕੁੰਮਾ ਮਾਸ਼ਕੀ ਜੀ – ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਜੀ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੇ ਭਾਈ ਕੁੰਮਾ ਮਾਸ਼ਕੀ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਰਾਤ ਕੱਟੀ ਸੀ।
ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੰਗੂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਗਿਆ।
ਭਾਈ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਮਹਿਰਾ ਜੀ – ਜਦੋਂ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਟੀ, ਪਾਣੀ, ਕੱਪੜਾ ਆਦਿ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਤੋਂ ਸੂਬੇ ਨੇ ਮਨਾਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਭਾਈ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਵੇਚ ਕੇ, ਜਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦੁੱਧ ਛਕਾਉਣ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।
ਭਾਈ ਦੀਵਾਨ ਟੋਡਰ ਮੱਲ ਜੀ – ਜ੍ਹਿਨਾਂ ਨੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਛੁਡਵਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਵਾਹ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਅੰਤ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਸਕਾਰ ਵਾਸਤੇ ਮੁਗਲੀਆ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਸ਼ਰਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਧਰਤੀ ਤੇ ਖੜੀਆਂ ਮੋਹਰਾਂ ਵਿਛਾ ਕੇ ਇਸ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਖਰੀਦਿਆ ਅਤੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤਾ।

ਦੂਜਾ ਦਿਨ ਕਚਹਿਰੀ ਵਿੱਚ …….12 ਪੋਹ 27 ਦਸੰਬਰ (date as per sgpc)
ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਦਾਦੀ ਦੀ ਗੋਦੀ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੇ ਕੱਟੀ, ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਕਦੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਮਲਦੀ ਹੈ, ਕਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ ਸੁਣਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜਬੂਤ ਅਤੇ ਨਿਗ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ।
(ਦੋਸਤੋ ਸਿਆਲਾਂ ਦੀਆਂ ਤਾਂ ਰਾਤਾਂ ਹੀ ਐਨੀਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ ਕਿ ਮੁੱਕਣ ਤੇ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀਆਂ, ਉਹ ਵੀ ਜਦ ਬਾਹਰ ਬੈਠੇ ਹੋਈਏ, ਹਥ ਪੈਰ ਸੁੰਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਨੇ, ਕੜਾਕੇ ਦੀ ਠੰਡ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਬਿਨਾਂ ਅੱਗ ਦੇ ਤਾਂ ਹਥ ਪੈਰ ਵੀ ਸਿੱਧੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਧੰਨ ਹਨ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਜੋ ਨਿੱਕੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਉਮਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜ਼ਰਾ ਜਿਹਾ ਵੀ ਡੋਲੇ ਨਹੀਂ, ਡੋਲਣ ਵੀ ਕਿਵੇਂ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਖੂਨ ਅਤੇ ਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਦੇ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ, ਦਾਦੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਰੋਮ ਰੋਮ ਵਿੱਚ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵੱਸੀ ਹੋਈ ਹੈ ।)
ਸਵੇਰ ਹੋਈ ਤਾਂ ਸਿਪਾਹੀ ਫਿਰ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈਣ ਲਈ ਆਏ, ਦਾਦੀ ਨੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਘੁਟ ਸੀਨੇ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ ਫ਼ਤਿਹ ਦੀ ਅਸੀਸ ਦਿੱਤੀ, ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੇ ਵੀ ਦਾਦੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦਾਦੀ ਜੀ ਤੁਸੀ ਜ਼ਰਾ ਵੀ ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰਨਾ, ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੀ ਦੱਸੀ ਹੋਈ ਹਰੇਕ ਗੱਲ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਾਂਗੇ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਦਾ ਸਿਰ ਉੱਚਾ ਕਰਕੇ ਆਵਾਂਗੇ ।
ਕਚਹਿਰੀ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ੇਰ ਮਹੁੰਮਦ ਖਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਨਵਾਬ ਵਜ਼ੀਰ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਸ਼ੇਰ ਮੁਹੰਮਦ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸ਼ੇਰ ਮਹੁੰਮਦ ਅੱਜ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਸੁਨਹਿਰੀ ਮੌਕਾ ਹੈ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ, ਦੇਖ ਤੇਰੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਤੇਰੇ ਦੁਸ਼ਮਨ ਦੇ ਲਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਨੇ, ਤੂੰ ਜੋ ਚਾਹੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ਸਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਤਾਂ ਸ਼ੇਰ ਮਹੁੰਮਦ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਗ ਦਗ ਕਰਦੇ ਚੇਹਰੇ ਵੇਖੇ ਤਾਂ ਤੱਕਦਾ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ, ਐਨਾ ਨੂਰ ਸੀ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੇ ਚੇਹਰੇ ਤੇ, ਸ਼ੇਰ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਨਵਾਬ ਜੀ, ਇਹ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰਾ ਗੋਬਿੰਦ ਨਾਲ ਵੈਰ ਹੈ, ਅਤੇ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਵੀ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਪਰ ਮੇਰੇ ਇਹਨਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਵਿਗਾੜਿਆ, ਇਹ ਤਾਂ ਮਾਸੂਮ ਅਤੇ ਬੇਕਸੂਰ ਨੇ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ ਵੀ ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਮੈਂ ਇਹ ਪਾਪ ਕਿਉਂ ਕਰਾਂ, ਮੇਰੀ ਮੰਨੋ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਨਾਂ ਬਰੀ ਕਰ ਦੇਵੋ, ਮੈਂ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਜਾ ਨਹੀਂ ਦੇਣੀ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਲੜਾਈ ਖੁਦ ਲੜ ਲਵਾਂਗਾ ।
ਨਵਾਬ ਨੂੰ ਇਹ ਸਭ ਸੁਣਕੇ ਬਹੁਤ ਗੁੱਸਾ ਆਇਆ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਸ਼ੇਰ ਮੁਹੰਮਦ ਵੱਲ ਵੇਖਕੇ ਮੁਸਕਾ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ ਤੁਸੀ ਸੱਚੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋਣ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਇਥੇ ਤਾਂ ਜਿੰਨ੍ਹੇ ਵੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬੈਠੇ ਨੇ ਇਹ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਿਰਫ ਲਿਬਾਸ ਤੋ ਵੀ ਮੁਸਲਿਮ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੇ ਨੇ ਪਰ ਅੰਦਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ੈਤਾਨ ਬੈਠਾ ਹੈ, ਪਰ ਅੱਜ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ ਕਿ ਇਸ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਵਿੱਚ ਦੀਨ ਬਾਕੀ ਹੈ । ਤੁਹਾਡੇ ਇਸ ਹਾਅ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਯਾਦ ਰੱਖੇਗੀ ।
ਨਵਾਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸ਼ੇਰ ਮੁਹੰਮਦ ਤੂੰ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਫ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਮੈਂ ਨਹੀਂ, ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਕਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀ ਫਤਵਾ ਸੁਣਾਉ, ਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਫਰਾਂ ਨੂੰ ਜੀਉਂਦੇ ਨਹੀਂ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ, (ਕਾਜ਼ੀ ਜੋ ਕਿ ਰਿਸ਼ਵਤ ਲੈ ਕਿ ਫ਼ਤਵਾ ਸੁਣਾ ਰਿਹਾ ਸੀ) ਫ਼ਤਵਾ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਫ਼ਤਵਾ ਨਵਾਬ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜਾਇਆ ਅਤੇ ਨਵਾਬ ਨੇ ਫ਼ਤਵਾ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸੁਣਾਇਆ ਕਿ ਇਨਾਂ ਨੂੰ ਜੀਉਂਦਾ ਨੀਹਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ।
ਨਵਾਬ ਨੇ ਫਿਰ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣ ਤੁਹਾਡੀ ਮੌਤ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ, ਜੇ ਤੁਸੀ ਬਚਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਮੰਨ ਲਉ, ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲਉ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮਾਰੇ ਜਾਉਂਗੇ
ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਮਰਣੁ ਲਿਖਾਇ ਮੰਡਲ ਮਹਿ ਆਏ ॥“ ਇਥੇ ਸਦਾ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗਾ, ਹਰੇਕ ਇਸ ਧਰਤੀ ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਾਣੀ ਅਪਨੀ ਮੌਤ ਲਿਖਵਾਂ ਕਿ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹੈ, ਅੱਜ ਸਾਡੀ ਤੇ ਕਲ ਤੇਰੀ ਹੋਏਗੀ ।
ਨਵਾਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਡੀ ਮੌਤ ਤੇ ਤੁਹਾਡੀ ਮੌਤ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਹੈ
ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਹਾਂ ਬਹੁਤ ਫਰਕ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਬਹਾਦਰਾਂ ਵਾਲੀ ਮੌਤ ਮਰਾਂਗੇ ਪਰ ਤੂੰ ਤਾਂ ਜੀਉਂਦਾ ਹੀ ਮਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਤੇਰੇ ਅੰਦਰੋਂ ਤਾਂ ਆਤਮਾ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਹੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਬਸ ਉਹ ਦਿਨ ਬਾਕੀ ਹੈ ਜਦ ਤੇਰੇ ਪਾਪ ਹੀ ਤੇਰਾ ਗਲਾ ਘੁੱਟ ਦੇਣਗੇ ।
ਨਵਾਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਤੁਹਾਡੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਫ਼ਨ ਨਸੀਬ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਤੇ ਤਹਾਨੂੰ ਵੀ ਸਰਹਿੰਦ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਰਿਆ ਸੁੱਟ ਦੇਵਾਂਗਾਂ ।
ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੁਣਾਈ ਕਿ ਕਬੀਰਾ ਮਰਤਾ ਮਰਤਾ ਜਗੁ ਮੁਆ ਮਰਿ ਭਿ ਨ ਜਾਨੈ ਕੋਇ ॥ ਐਸੀ ਮਰਨੀ ਜੋ ਮਰੈ ਬਹੁਰਿ ਨ ਮਰਨਾ ਹੋਇ ॥੧॥
ਦੁਨੀਆ ਤਾਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਮਰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਮਰੋ ਤਾਂ ਇੰਝ ਕਿ ਫਿਰ ਉਸਤੋ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਮਰਨ ਨਾ ਹੋਏ, ਤੂੰ ਸਾਡੀ ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰ, ਅਸੀ ਤਾਂ ਜਿੰਦਗੀ-ਮੌਤ, ਦੁੱਖ-ਸੁਖ, ਡਰ-ਤਕਲੀਫ, ਖੁਸ਼ੀ-ਗਮੀ ਇਹਨਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉਤਾਂਹ ਹਾਂ, ਸਾਨੂੰ ਮੌਤ ਵੀ ਜਿੰਦਗੀ ਵਾਂਗ ਹੀ ਪਿਆਰੀ ਹੈ
ਨਵਾਬ ਹੁਣ ਜਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਸੁਣ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣੇ ਹੀ ਨੀਹਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਆਕੜ ਭੰਨੀ ਜਾ ਸਕੇ ………. ਪਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕੋਈ ਵੀ ਜ਼ਲਾਦ ਜਾਂ ਮਿਸਤਰੀ ਇਹ ਸਭ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀੰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਕਿਉਕਿ ਐਨੇ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕੌਣ ਚਿਣੇ, ਐਡਾ ਕਲੇਜਾ ਕਿਸੇ ਦਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਅੰਤ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਤੋ ਜਲਦੀ ਜਲਾਦਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਲਈ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ ਗਏ
ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਬੁਰਜ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਸੁਣਾਈ ਤਾਂ ਦਾਦੀ ਦਾ ਰੁਗ ਭਰ ਆਇਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, ਕਿ ਤੁਸਾਂ ਰੱਖ ਵਖਾਈ ਏ ਪੁੱਤਰੋ, ਤੁਸੀ ਆਪਣੇ ਦਾਦੇ ਦਾ ਸਚਮੁਚ ਸਿਰ ਉੱਚਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਕਰਤਾਰ ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਗ ਸੰਗ ਸਹਾਈ ਹੋਵੇ ।
ਇਸ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ ਕੋਈ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕਿ ਇੰਝ ਲਗ ਰਿਹੀ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਦਾ ਚਾਅ ਸੀ, ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਹ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜੋ ਸਾਡੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜੋ ਸਾਡੇ ਪੁਰਖਾਂ ਨੇ ਕੀਤਾ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਪਾ ਰਹੇ ਸਨ,
ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਜੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਵੇਖ ਕੇ ਫ਼ਖ਼ਰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੰਝ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਜੰਗ ਜਿੱਤ ਲਈ ਹੋਵੇ, ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਤੀਰ ਤਲਵਾਰ ਚਲਾਏ ਸਾਰੇ ਵੈਰੀਆਂ ਨੂੰ ਚਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਜਿੱਤ ਵਿੱਚ ਦਾਦੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਾਖੀਆਂ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਾਂਹੀ ਤੇਜ਼ ਕੀਤਾ, ਰਾਤ ਨੂੰ ਰਹਿਰਾਸ ਅਤੇ ਸੋਹਿਲਾ ਪੜਿਆ ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ ਨਿਤਨੇਮ ਕਰਨ ਤੋ ਬਾਅਦ ਦਾਦੀ ਜੀ ਨੇ ਪੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਬੜੇ ਚਾਵਾਂ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਅੱਜ ਇਹ ਆਖ਼ਰੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੈ ਪਰ ਕੋਈ ਘਬਰਾਹਟ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਰੋਮ ਰੋਮ ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤਿੰਨੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਇਮਤਿਹਾਨਾ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਕਰਤਾਰ ਦਾ ਹੱਥ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ਤੇ ਜਲਾਲ ਸੀ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਨਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ਤੇ ਨਾਮੌਸ਼ੀ ਛਾਈ ਪਈ ਸੀ ਕਿਉਕਿ ਉਹ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਕੋਲੋ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ
ਅਗਲਾ ਦਿਨ —
ਜਦ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਨਵਾਬ ਦੀ ਕਚਹਿਰੀ ਵਿੱਛ 13 ਪੋਹ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਨਵਾਬ ਨੇ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, ਕਿਉ ਬਚਿਓ ਤੁਹਾਡੀ ਕੀ ਇਰਾਦਾ ਹੈ ? ਦੀਨ ਕਬੂਲਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤਹਾਨੂੰ ਨੀਹਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿਣਵਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ
ਦੋਵੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਨਿਧੜਕ ਬੋਲੇ, ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਵੀ ਧਰਮ ਨਹੀਂ ਤਿਆਗਾਂਗੇ
ਇਹ ਸੁਣ ਕਿ ਨਵਾਬ ਅਚੰਭਿਤ ਹੋ ਗਿਆ, ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਅਹਿਲਕਾਰ ਅੱਗੇ ਆਇਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਕਿ ਹਜ਼ੂਰ ਜੱਲਾਦ ਸ਼ਾਸ਼ਲ ਬੇਗ ਤੇ ਵਾਸ਼ਲ ਬੇਗ ਕਚਹਿਰੀ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹਨ, ਜੇ ਤੁਸੀ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿਉ ਤਾਂ ਇਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨੀਹਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿਣਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ
ਨਵਾਬ ਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਜੱਲਾਦਾਂ ਦਾ ਮੁਕਦਮਾ ਬਰਖ਼ਾਸਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਵੇ ਬਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕੀਤੇ ਜਾਣ
ਸਿਪਾਹੀ ਦੋਹਾਂ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਕਚਹਿਰੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਲੈ ਆਏ, ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਜੁੜ ਗਈ, ਮਰਦ ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਸਨ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਾਸੂਮ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਜਿੰਦਾ ਦੀਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿਣੇ ਜਾਣ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲੀ ਹੈ ….
ਏਧਰੋ ਅਵਾਜਾਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ
“ਕੀ ਜ਼ੁਰਮ ਕੀਤਾ ਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਿਆਣਿਆ ਨੇ ?”
“ਹਨੇਰ ਸਾਈਂ ਦਾ, ਕਿੱਡਾ ਜੁਲਮ ਏ ”
“ਨੀ ਭੈਣੋ, ਦੇਖ ਕਿੱਡੇ ਬੇਖੌਫ ਨੇ ਇਹ ਬਾਲਕ”
“ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਪੂਤ ਨੇ ”
ਲੋਕੀਂ ਉਂਗਲਾਂ ਟੁਕ ਰਹੇ ਸਨ, ਸਿਪਾਹੀ ਵਾਹੋ ਦਾਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲਿਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲ਼ਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਸਿਰ ਨੀਵਾਂ ਪਾਈ ਸਿਪਾਹੀ ਟੁਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਵੀ ਅੰਦਰੋਂ ਅੰਦਰੀ ਦੁੱਖੀ ਹੋਣ ਕਿ ਸਾਡੇ ਹੱਥੋ ਕੇਡਾ ਜੁਲਮ ਹੋਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ।
ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਜਿਥੇ ਦੀਵਾਰ ਉਸਾਰੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਦੋਹਾਂ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਕਾਜ਼ੀ ਦੇ ਕਹਿਣ ਤੇ ਉਸ ਦੀਵਾਰ ਵਿੱਚ ਖੜਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਕਾਜ਼ੀ ਨੇ ਫਿਰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦੀਨ ਕਬੂਲ ਲਵੋਂ, ਕਿਉਂ ਆਪਣੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਜਹੀਆਂ ਜਿੰਦਾਂ ਅਜ਼ਾਈ ਗੁਆਂਦੇ ਹੋ ?
ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੇ ਨਾਂਹ ਕੀਤੀ
ਜਲਾਦਾਂ ਨੇ ਵੀ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀ ਮੰਨ ਜਾਉ, ਕਿਉਂ ਮਰਨ ਲੱਗੇ ਹੋ
ਤਾਂ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਅੱਗੋਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਤੁਸੀ ਜਲਦੀ ਜਲਦੀ ਮੁਗਲ ਰਾਜ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰੋ, ਇਹ ਪਾਪਾਂ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਉੱਚੀ ਕਰੋ, ਢਿਲ ਕਿਉਂ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਇਹ ਕਹਿ ਕਿ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੇ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਜਲਾਦਾਂ ਨੇ ਦੀਵਾਰੀ ਦੀ ਚਿਣਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ
ਦੀਵਾਰ ਛਾਤੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾ ਨਵਾਬ ਤੇ ਕਾਜੀ ਨੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਆਏ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, ਬੱਚਿਓ ਅਜੇ ਵੀ ਵਕਤ ਹੈ, ਜਾਨ ਬਖ਼ਸ਼ ਦਿੱਤੀ ਜਾਏਗੀ, ਕਲਮਾ ਪੜ੍ਹੋ ।
ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਗੱਜ ਕੇ ਬੋਲੇ ਕਿ ਤੁਸੀ ਬੋਲ ਕਿ ਅਪਨਾ ਵਕਤ ਨੂੰ ਗਵਾ ਰਹੇ ਹੋ, ਸਾਡੇ ਪੁਰਖ ਵੀ ਮੌਤ ਤੋ ਨਹੀਂ ਘਬਰਾਏ ਅਸੀਂ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਖੂਨ ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਵੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦੇ ।
ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਸਭ ਦੰਗ ਰਹਿ ਗਏ, ਲਾਗੇ ਖੜੇ ਲੋਕ ਰੋ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਇਹ ਕੈਡਾ ਜ਼ੁਲਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈਂ, ਲੋਕ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਤੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਦੁਆਵਾਂ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਕੈਡੇ ਮਹਾਨ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਹਨ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਐਡੇ ਦਲੇਰ ਬੱਚੇ ਜਨਮੇ ਹਨ ।
ਧੰਨੁ ਜਨਨੀ ਜਿਨਿ ਜਾਇਆ ਧੰਨੁ ਪਿਤਾ ਪਰਧਾਨ
ਦੀਵਾਰਾਂ ਹੋਰ ਉੱਚੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਗਲੇ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈਆਂ । ਦੋਨੋ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ, ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਹਥ ਫੜੇ ਤੇ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ ਬਾਬਾ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਸਾਡੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਸੀਸ ਦੀਆ ਪਰ ਸਿਰਰ ਨ ਕੀਆ, ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵਾਂਗੇ, ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਉਡੀਕ ਰਹੇ ਹਨ ।
ਦੀਵਾਰ ਜਦ ਪੂਰੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਦੋਨੋਂ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਏ
ਇਹ ਵੇਖ ਕੇ ਨਵਾਬ ਨੇ ਆਪਣਾ ਆਖ਼ਰੀ ਤੀਰ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਠਾ ਕੇ ਇਹਨਾਂ ਤੋ ਆਖਰੀ ਵਾਰ ਫਿਰ ਪੁੱਛੋ ਜੇ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਿਬ੍ਹਾ ਕਰ ਕੇ ਖ਼ਤਮ ਕਰੋ
ਜਲਾਦਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਪਰ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਨਾਂਹ ਨਾਲ ਸਿਰ ਹਿਲਾਇਆ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਲਿਟਾ ਕੇ ਦੋਹਾਂ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ………………….
ਲਾਗੇ ਖੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਹੰਝੂ ਵਹਿ ਤੁਰੇ ਤੇ ਹੌਕਾ ਭਰ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਐਡਾ ਜੁਲਮ, ਹਾਏ ਰੱਬਾ, ਇਹ ਰੱਬ ਦੀ ਕਚਹਿਰੀ ਵਿੱਚ ਕੀ ਜਵਾਬ ਦੇਣਗੇ, ਇਹ ਜ਼ਾਲਮ ਨਵਾਬ ਤੇ ਕਾਜ਼ੀ
ਇਧਰ ਜਦ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਦੇਣ ਲਈ ਸਿਪਾਹੀ ਬੁਰਜ ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਤੇ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਪ੍ਰਾਣ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤੇ ਹਨ, ਹਥ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਤੇ ਚਿਹਰਾ ਅਜੇ ਵੀ ਦਗਦਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ।
ਸਰਹਿੰਦ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸੁੰਨਸਨੀ ਫੈਲ ਗਈ, ਘਰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਜੁਲਮ ਦੀ ਚਰਚਾ ਹੋਣ ਲੱਗੀ, ਲ਼ੋਕ ਕਹਿਣ, ਕਿੰਨਾ ਕਹਿਰ ਹੈ, ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਏਹੋ ਜਿਹਾ ਜ਼ੁਲਮ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਮੁਗਲਾਂ ਆਪੇ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਲਿਆ ।
ਜੋ ਵੀ ਸੁਣਦਾ, ਬੇਵਸੋ ਹੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਹੰਝੂ ਭਰ ਆਉਂਦੇ ।
(ਸੋ ਇਹ ਸੀ ਇਤਿਹਾਸ 12 ਅਤੇ 13 ਪੋਹ ਦਾ ਉਸਤੋ ਬਾਅਦ ਦੀਵਾਨ ਟੋਡਰ ਮੱਲ ਜੀ ਬਾਰੇ 14 ਪੋਹ ਨੂੰ ਦੱਸਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਗੁਰੂ ਕਿਰਪਾ ਸਦਕਾ ਕਰਾਂਗਾ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਸਰਹਿੰਦ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕੁਝ ਹੋਇਆ ਉਹ ਤੁਸੀ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹੋ ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋ ਸਿਖਿਆ ਲੈਣੀ ਚਾਹਿਦੀ ਹੈ, ਆਪਣੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦੀ ਸੇਧ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਤੋ ਲੈਣੀ ਚਾਹਿਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਦਮ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹਿਦਾ ਹੈ ਜਿੰਨ੍ਹਾ ਨੇ ਐਨੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ
ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੋਰ ਜੀ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦਾ ਜ਼ੋਰਵਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਲੱਖ ਲੱਖ ਪ੍ਰਣਾਮ ਹੈ ।

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਅਪਣੇ ਜਿਗਰ ਦੇ ਟੋਟਿਆਂ ਅਤੇ ਪਿਆਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਪੰਥ ਤੋਂ ਵਾਰ ਕੇ ਪੰਥ ਖਾਲਸੇ ਦਾ ਹੁਕਮ ਮੰਨ ਕੇ ਗੜੀ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਵੇਲੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲੋਂ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਨਿਖੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਰਾਤੋ ਰਾਤ ਨੰਗੇ ਪੈਰੀਂ ਮਾਛੀਵਾੜੇ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਰ ਕਰਕੇ ਗੁਲਾਬੇ ਮਸੰਦ ਦੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਢੀਮ ਦਾ ਸਰੵਾਣਾ ਲੇ ਕੇ ਲੇਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਥੇ ਤਿੰਨੇ ਸਿੰਘ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਆਣ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਹਾਲਾਤ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਹੂ ਸਿੰਮਦਾ, ਜਾਮਾ ਲੀਰੋ ਲੀਰ ਵੇਖ ਤਿੰਨਾਂ ਦੀਆਂ ਭੁੱਬਾਂ ਨਿੱਕਲ ਗਈਆਂ।ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਭਾਣੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਕੀਤੀ। ਗੁਲਾਬੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਮਾਰੇ ਨੇ ਸਵੇਰੇ ਹੀ ਪੰਜ ਮੋਹਰਾਂ ਰੱਖ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਘੋੜਿਆਂ ਦੇ ਸੁਦਾਗਰ ਪਠਾਣ ਨਬੀ ਖਾਂ ਤੇ ਗਨੀ ਖਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਮੁਰੀਦ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਖਬਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਈ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਲੈਣ ਲਈ ਗੁਲਾਬੇ ਦੇ ਘਰ ਆ ਗਏ। ਨਾ ਤਖਤ,ਨਾ ਤਾਜ਼,ਨਾ ਸੈਨਾ,ਨਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇਖ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਏ। ਬੜੇ ਪਰੇਮ ਭਾਵ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਘਰ ਲਿਜਾ ਕੇ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਦੋ ਦਿਨ ਦੋ ਰਾਤਾਂ ਗਨੀ ਖਾਂ ਤੇ ਨਬੀ ਖਾਂ ਦੇ ਘਰ ਅਰਾਮ ਕੀਤਾ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀਆਂ ਤਲਾਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਖਤਰੇ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਉੱਚ ਦਾ ਪੀਰ ਬਣਾ ਕੇ ਖਤਰੇ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਨੀਲੇ ਵਸਤਰ ਪਹਿਨਾ ਕੇ ਨੁਆਰੀ ਪਲੰਘ ਤੇ ਕੀਮਤੀ ਦੁਸ਼ਾਲੇ ਵਿਛਾਅ ਕੇ ਉਚ ਦੇ ਪੀਰ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾ ਲਿਆ। ਪਲੰਘ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਗਨੀ ਖਾਂ ਤੇ ਨਬੀ ਖਾਂ ਨੇ ਅਤੇ ਪਿਛੋਂ ਭਾਈ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਾਲਕੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਚਵਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਮਾਛੀਵਾੜੇ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਪਿੰਡ ਹੇਹਰ ਵੱਲ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਏ। ਇਤਿਹਾਸ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਗਸ਼ਤੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਟੱਕਰ ਹੋ ਗਈ। ਤਸੱਲੀ ਲਈ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕਾਜੀ ਪੀਰ ਮੁਹੰਮਦ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਲਿਆ। ਭਾਵੇਂ ਕਾਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ ਲਿਆ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਇਹ ਉਚ ਦੇ ਪੀਰ ਹਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਰੋਕਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਹੇਹਰ ਪਿੰਡ ਮਹੰਤ ਕਿਰਪਾਲ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਇਥੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਗਨੀ ਖਾਂ ਤੇ ਨਬੀ ਖਾਂ ਨੂੰ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦੇ ਕੇ ਵਿਦਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਕ ਹੁਕਮ ਨਾਮਾ ਬਖਸ਼ਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਕੇ ਗਨੀ ਖਾਂ ਤੇ ਨਬੀ ਖਾਂ ਸਾਨੂੰ ਪੁੱਤਰਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਹਨ।
ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਵਲੋਂ ਬਖਸ਼ਿਆ ਹੁਕਮ ਨਾਮਾ ਅੱਜ ਵੀ ਗਨੀ ਖਾਂ ਤੇ ਨਬੀ ਖਾਂ ਜੀ ਦੀ ਨੌਵੀਂ ਪੀੜੀ ਨੇ ਅਦਬ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਲਾਹੌਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਸਿੰਘਾਂ ਕਰਤਾ ਹੁਕਮ , ਬਾਬਾ ਛੱਡ ਗੜ੍ਹੀ ਨੂੰ
ਅਸੀਂ ਰੋਕ ਲਵਾਂਗੇਂ ਆਪੇ , ਆਈ ਫੌਜ ਚੜ੍ਹੀ ਨੂੰ
ਤੂੰ ਏ ਰੂਹ ਕੌਮ ਦੀ , ਸਾਡਾ ਕੀ ਸਰੀਰ ਦਾ
ਬਾਬਾ ਲੰਘ ਗਿਆ ਉਥੋਂ , ਘੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਚੀਰਦਾ!
ਉਹਨੇ ਛਾਤੀਆਂ ‘ਚ ਖੁੱਭੇ ਦੇਖੇ , ਤੀਰ ਲਾਲਾਂ ਦੇ
ਸੀਗੇ ਥਾਂ ਥਾਂ ਤਲਵਾਰਾਂ , ਪਾਏ ਚੀਰ ਲਾਲਾਂ ਦੇ
ਪਰ ਜਿਗਰਾ ਸੀ ਧੰਨ , ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਪੀਰ ਦਾ
ਬਾਬਾ ਲੰਘ ਗਿਆਂ ਉਥੋਂ , ਘੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਚੀਰਦਾ!
ਪੁੱਤਰੋਂ ਪਿਆਰੇ , ਬੜੇ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦ ਸੀ
ਭੁੱਖ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਬਾ , ਬਸ ਤੇਰੀ ਦੀਦ ਦੀ
ਚੁੰਮ ਲਿਆ ਮੁਖ ਹੱਸ , ਮੌਤ ਵਾਲੀ ਹੀਰ ਦਾ
ਬਾਬਾ ਲੰਘ ਗਿਆਂ ਉਥੋਂ , ਘੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਚੀਰਦਾ!
ਦੁੱਖ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਬਣਾਇਆ , ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਨੇ
ਤਾਹੀਂ ਰਾਜ ਭਾਗ ਸਭ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ , ਦਰਵੇਸ਼ ਨੇ
ਉਹਦੇ ਕੋਲ ਤਲਵਾਰ , ਇੱਕ ਭੱਥਾ ਤੀਰ ਦਾ
ਬਾਬਾ ਲੰਘ ਗਿਆਂ ਉਥੋਂ , ਘੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਚੀਰਦਾ!
ਰੱਖੇ ਪੱਥਰ ਸਿਰਹਾਣੇ , ਸੇਜ ਕੰਡਿਆਂ ਦੀ ਕੋਲ ਸੀ
ਵਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸਭ ਕੁਝ , ਬਾਬਾ ਫੇਰ ਵੀ ਅਡੋਲ ਸੀ
ਬੜਾ ਫੱਕਰ ਸੁਭਾਅ ਸੀ , ਦਿਲ ਦੇ ਅਮੀਰ ਦਾ
ਬਾਬਾ ਲੰਘ ਗਿਆਂ ਉਥੋਂ , ਘੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਚੀਰ ਦਾ!

7 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਘਰ-ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਰਨ ਵਾਲੇ
ਸਰਬੰਸਦਾਨੀ ਧੰਨ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਲਈ
ਇੱਕ ਵਾਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਲਿਖੋ ਜੀ🌹🙏

धनासरी महला ५ ॥ तुम दाते ठाकुर प्रतिपालक नाइक खसम हमारे ॥ निमख निमख तुम ही प्रतिपालहु हम बारिक तुमरे धारे ॥१॥ जिहवा एक कवन गुन कहीऐ ॥ बेसुमार बेअंत सुआमी तेरो अंतु न किन ही लहीऐ ॥१॥ रहाउ ॥ कोटि पराध हमारे खंडहु अनिक बिधी समझावहु ॥ हम अगिआन अलप मति थोरी तुम आपन बिरदु रखावहु ॥२॥ तुमरी सरणि तुमारी आसा तुम ही सजन सुहेले ॥ राखहु राखनहार दइआला नानक घर के गोले ॥३॥१२॥

हे प्रभु! तू सब दातें (बख्शीश) देने वाला है, तू मालिक हैं, तू सब को पालने वाला है, तू हमारा आगू हैं (जीवन-मार्गदर्शन करने वाला है) तू हमारा खसम है । हे प्रभु! तू ही एक एक पल हमारी पालना करता है, हम (तेरे) बच्चे तेरे सहारे (जीवित) हैं।१। हे अनगिनत गुणों के मालिक! हे बेअंत मालिक प्रभु! किसी भी तरफ से तेरे गुणों का अंत नहीं खोजा जा सका। (मनुष्य की) एक जिव्हा से तेरा कौन कौन सा गुण बयान किया जाये।१।रहाउ। हे प्रभु! तू हमारे करोड़ों अपराध नाश करता है, तू हमें अनेक प्रकार से (जीवन जुगत) समझाता है। हम जीव आत्मिक जीवन की सूझ से परे हैं, हमारी अक्ल थोड़ी है बेकार है। (फिर भी) तूं अपना मूढ़-कदीमा वाला स्वभाव कायम रखता है ॥२॥ हे नानक! (कह–) हे प्रभू! हम तेरे ही आसरे-सहारे से हैं, हमें तेरी ही (सहायता की) आस है, तू ही हमारा सज्जन है, तू ही हमें सुख देने वाला है। हे दयावान! हे सबकी रक्षा करने के समर्थ! हमारी रक्षा कर, हम तेरे घर के गुलाम हैं।3।12।

ਅੰਗ : 673

ਧਨਾਸਰੀ ਮਹਲਾ ੫ ॥ ਤੁਮ ਦਾਤੇ ਠਾਕੁਰ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਕ ਨਾਇਕ ਖਸਮ ਹਮਾਰੇ ॥ ਨਿਮਖ ਨਿਮਖ ਤੁਮ ਹੀ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਹੁ ਹਮ ਬਾਰਿਕ ਤੁਮਰੇ ਧਾਰੇ ॥੧॥ ਜਿਹਵਾ ਏਕ ਕਵਨ ਗੁਨ ਕਹੀਐ ॥ ਬੇਸੁਮਾਰ ਬੇਅੰਤ ਸੁਆਮੀ ਤੇਰੋ ਅੰਤੁ ਨ ਕਿਨ ਹੀ ਲਹੀਐ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੋਟਿ ਪਰਾਧ ਹਮਾਰੇ ਖੰਡਹੁ ਅਨਿਕ ਬਿਧੀ ਸਮਝਾਵਹੁ ॥ ਹਮ ਅਗਿਆਨ ਅਲਪ ਮਤਿ ਥੋਰੀ ਤੁਮ ਆਪਨ ਬਿਰਦੁ ਰਖਾਵਹੁ ॥੨॥ ਤੁਮਰੀ ਸਰਣਿ ਤੁਮਾਰੀ ਆਸਾ ਤੁਮ ਹੀ ਸਜਨ ਸੁਹੇਲੇ ॥ ਰਾਖਹੁ ਰਾਖਨਹਾਰ ਦਇਆਲਾ ਨਾਨਕ ਘਰ ਕੇ ਗੋਲੇ ॥੩॥੧੨॥

ਅਰਥ: ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਤੂੰ ਸਭ ਦਾਤਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈਂ, ਤੂੰ ਮਾਲਕ ਹੈਂ, ਤੂੰ ਸਭਨਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਵਾਲਾ ਹੈਂ, ਤੂੰ ਸਾਡਾ ਆਗੂ ਹੈਂ (ਜੀਵਨ-ਅਗਵਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈਂ), ਤੂੰ ਸਾਡਾ ਖਸਮ ਹੈਂ। ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਤੂੰ ਹੀ ਇਕ ਇਕ ਛਿਨ ਸਾਡੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈਂ, ਅਸੀਂ (ਤੇਰੇ) ਬੱਚੇ ਤੇਰੇ ਆਸਰੇ (ਜੀਊਂਦੇ) ਹਾਂ।੧। ਹੇ ਅਣਗਿਣਤ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ! ਹੇ ਬੇਅੰਤ ਮਾਲਕ-ਪ੍ਰਭੂ! ਕਿਸੇ ਭੀ ਪਾਸੋਂ ਤੇਰੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਲੱਭਿਆ ਜਾ ਸਕਿਆ। (ਮਨੁੱਖ ਦੀ) ਇਕ ਜੀਭ ਨਾਲ ਤੇਰਾ ਕੇਹੜਾ ਕੇਹੜਾ ਗੁਣ ਦੱਸਿਆ ਜਾਏ?।੧।ਰਹਾਉ। ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਤੂੰ ਸਾਡੇ ਕ੍ਰੋੜਾਂ ਅਪਰਾਧ ਨਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈਂ, ਤੂੰ ਸਾਨੂੰ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ (ਜੀਵਨ-ਜੁਗਤਿ) ਸਮਝਾਂਦਾ ਹੈਂ। ਅਸੀਂ ਜੀਵ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੂਝ ਤੋਂ ਸੱਖਣੇ ਹਾਂ, ਸਾਡੀ ਅਕਲ ਥੋੜੀ ਹੈ ਹੋਛੀ ਹੈ। (ਫਿਰ ਭੀ) ਤੂੰ ਆਪਣਾ ਮੁੱਢ-ਕਦੀਮਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਵਾਲਾ ਸੁਭਾਉ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦਾ ਹੈਂ ॥੨॥ ਹੇ ਨਾਨਕ! ਆਖ-) ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਅਸੀ ਤੇਰੇ ਹੀ ਆਸਰੇ-ਪਰਨੇ ਹਾਂ, ਸਾਨੂੰ ਤੇਰੀ ਹੀ (ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ) ਆਸ ਹੈ, ਤੂੰ ਹੀ ਸਾਡਾ ਸੱਜਣ ਹੈਂ, ਤੂੰ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਸੁਖ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈਂ। ਹੇ ਦਇਆਵਾਨ! ਹੇ ਸਭ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ-ਜੋਗੇ! ਸਾਡੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰ, ਅਸੀ ਤੇਰੇ ਘਰ ਦੇ ਗ਼ੁਲਾਮ ਹਾਂ।੩।੧੨।

रागु बिलावलु महला ५ घरु २ यानड़ीए कै घरि गावणा ੴ सतिगुर प्रसादि ॥ मै मनि तेरी टेक मेरे पिआरे मै मनि तेरी टेक ॥ अवर सिआणपा बिरथीआ पिआरे राखन कउ तुम एक ॥१॥ रहाउ ॥ सतिगुरु पूरा जे मिलै पिआरे सो जनु होत निहाला ॥ गुर की सेवा सो करे पिआरे जिस नो होइ दइआला ॥ सफल मूरति गुरदेउ सुआमी सरब कला भरपूरे ॥ नानक गुरु पारब्रहमु परमेसरु सदा सदा हजूरे ॥१॥

राग बिलावालु, घर २ में गुरु अर्जनदेव जी की बाणी; इस शब्द को यानड़ीए की सुर में गाया जाए (जिस की पहली तुक है’इयानड़ीए मानड़ा काइ करेहि’)। अकाल पुरख एक है और सतगुरु की कृपा द्वारा मिलता है। हे प्यारे प्रभु! मेरे मान में (एक) तेरा ही सहारा है, तेरा ही सहारा है। हे प्यारे प्रभु! सिर्फ तुं ही (हम जीवों की) रक्षा करने में समर्थ है। इसके एल्व और और चतुराइयां (सोचना) किसी भी काम नहीं॥१॥रहाउ॥ हे भाई! जिस मनुख को पूरा गुरु मिल जाए, वह सदा खिड़ा रहता है। पर, हे भाई! वो ही मनुख गुरु की सरन पड़ता है, जिस ऊपर (प्रभु आप दयावान होता है। हे भाई! गुरु स्वामी मनुख जन्म का महोरथ पूरा करने में समर्थ है (क्योंकि) वह सारी ताकतों का मालिक है। हे नानक! गुरु परमात्मा का रूप है। (अपने सेवकों के) सदा ही अंग संग रहता है॥१॥

ਅੰਗ : 802

ਰਾਗੁ ਬਿਲਾਵਲੁ ਮਹਲਾ ੫ ਘਰੁ ੨ ਯਾਨੜੀਏ ਕੈ ਘਰਿ ਗਾਵਣਾ ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਮੈ ਮਨਿ ਤੇਰੀ ਟੇਕ ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਮੈ ਮਨਿ ਤੇਰੀ ਟੇਕ ॥ ਅਵਰ ਸਿਆਣਪਾ ਬਿਰਥੀਆ ਪਿਆਰੇ ਰਾਖਨ ਕਉ ਤੁਮ ਏਕ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਜੇ ਮਿਲੈ ਪਿਆਰੇ ਸੋ ਜਨੁ ਹੋਤ ਨਿਹਾਲਾ ॥ ਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਸੋ ਕਰੇ ਪਿਆਰੇ ਜਿਸ ਨੋ ਹੋਇ ਦਇਆਲਾ ॥ ਸਫਲ ਮੂਰਤਿ ਗੁਰਦੇਉ ਸੁਆਮੀ ਸਰਬ ਕਲਾ ਭਰਪੂਰੇ ॥ ਨਾਨਕ ਗੁਰੁ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਪਰਮੇਸਰੁ ਸਦਾ ਸਦਾ ਹਜੂਰੇ ॥੧॥

ਅਰਥ: ਰਾਗ ਬਿਲਾਵਲੁ, ਘਰ ੨ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ; ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ’ਯਾਨੜੀਏ’ ਦੀ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ ਜਾਵੇ (ਜਿਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਤੁਕ ਹੈ ‘ਇਆਨੜੀਏ ਮਾਨੜਾ ਕਾਇ ਕਰੇਹਿ’)। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਪਿਆਰੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ (ਇਕ) ਤੇਰਾ ਹੀ ਆਸਰਾ ਹੈ,ਤੇਰਾ ਹੀ ਆਸਰਾ ਹੈ। ਹੇ ਪਿਆਰੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਸਿਰਫ਼ ਤੂੰ ਹੀ (ਅਸਾਂ ਜੀਵਾਂ ਦੀ) ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਜੋਗਾ ਹੈਂ। (ਤੈਨੂੰ ਭੁਲਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਵਾਸਤੇ) ਹੋਰ ਹੋਰ ਚਤੁਰਾਈਆਂ (ਸੋਚਣੀਆਂ) ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ॥੧॥ ਰਹਾਉ॥ ਹੇ ਭਾਈ! ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਗੁਰੂ ਮਿਲ ਪਏ, ਉਹ ਸਦਾ ਖਿੜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ, ਹੇ ਭਾਈ! ਉਹੀ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਰਨ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਉਤੇ (ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ) ਦਇਆਵਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਭਾਈ! ਗੁਰੂ ਸੁਆਮੀ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ (ਕਿਉਂਕਿ) ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਤਾਕਤਾਂ ਦਾ ਮਾਲਕ ਹੈ। ਹੇ ਨਾਨਕ! ਗੁਰੂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ। (ਆਪਣੇ ਸੇਵਕਾਂ ਦੇ) ਸਦਾ ਹੀ ਅੰਗ-ਸੰਗ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ॥੧॥