सोरठि महला ५ ॥ सतिगुर पूरे भाणा ॥ ता जपिआ नामु रमाणा ॥ गोबिंद किरपा धारी ॥ प्रभि राखी पैज हमारी ॥१॥ हरि के चरन सदा सुखदाई ॥ जो इछहि सोई फलु पावहि बिरथी आस न जाई ॥१॥ रहाउ ॥ क्रिपा करे जिसु प्रानपति दाता सोई संतु गुण गावै ॥ प्रेम भगति ता का मनु लीणा पारब्रहम मनि भावै ॥२॥ आठ पहर हरि का जसु रवणा बिखै ठगउरी लाथी ॥ संगि मिलाइ लीआ मेरै करतै संत साध भए साथी ॥३॥ करु गहि लीने सरबसु दीने आपहि आपु मिलाइआ ॥ कहु नानक सरब थोक पूरन पूरा सतिगुरु पाइआ ॥४॥१५॥७९॥

अर्थ :- (हे भाई!) जब गुरू को अच्छा लगता है जब गुरू प्रसन्न होता है) तब ही परमात्मा का नाम जपा जा सकता है। परमात्मा ने मेहर की (गुरू मिलाया! गुरू की कृपा से हमने नाम जपा, तब) परमात्मा ने हमारी लाज रख ली (हमें ठगने से बचा लिया) ॥१॥ हे भाई! परमात्मा के चरण सदा सुख देने वाले हैं। (जो मनुष्य हरी-चरणों का सहारा लेते हैं, वह) जो कुछ (परमात्मा से) मांगते हैं वही फल प्राप्त कर लेते हैं। (परमात्मा के ऊपर रखी हुई कोई भी) आस व्यर्थ नहीं जाती ॥१॥ रहाउ ॥ हे भाई! जीवन का मालिक दातार प्रभू जिस मनुष्य पर मेहर करता है वह संत (स्वभाव बन जाता है, और) परमात्मा की सिफ़त-सलाह के गीत गाता है। उस मनुष्य का मन परमात्मा की प्यार-भरी भक्ति में मस्त हो जाता है, वह मनुष्य परमात्मा के मन को प्यारा लगने लग जाता है ॥२॥ हे भाई! आठों पहर (हर समय) परमात्मा की सिफ़त-सलाह करने से विकारों की ठग-बूटी का ज़ोर खत्म हो जाता है। (जिस भी मनुष्य ने परमात्मा की सिफ़त-सलाह में मन जोड़ा) करतार ने (उस को) अपने साथ मिला लिया, संत जन उस के संगी-साथी बन गए ॥३॥ (हे भाई! गुरू की श़रण पड़ कर जिस भी मनुष्य ने प्रभू-चरणों का अराधन किया) प्रभू ने उस का हाथ पकड़ कर उस को सब कुछ बख़्श़ दिया, प्रभू ने उस को अपना आप ही मिला दिया। नानक जी कहते हैं – जिस मनुष्य को पूरा गुरू मिल गया, उस के सभी कार्य सफल हो गए ॥४॥१५॥७९॥

ਅੰਗ : 618

ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ ੫ ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਪੂਰੇ ਭਾਣਾ ॥ ਤਾ ਜਪਿਆ ਨਾਮੁ ਰਮਾਣਾ ॥ ਗੋਬਿੰਦ ਕਿਰਪਾ ਧਾਰੀ ॥ ਪ੍ਰਭਿ ਰਾਖੀ ਪੈਜ ਹਮਾਰੀ ॥੧॥ ਹਰਿ ਕੇ ਚਰਨ ਸਦਾ ਸੁਖਦਾਈ ॥ ਜੋ ਇਛਹਿ ਸੋਈ ਫਲੁ ਪਾਵਹਿ ਬਿਰਥੀ ਆਸ ਨ ਜਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੇ ਜਿਸੁ ਪ੍ਰਾਨਪਤਿ ਦਾਤਾ ਸੋਈ ਸੰਤੁ ਗੁਣ ਗਾਵੈ ॥ ਪ੍ਰੇਮ ਭਗਤਿ ਤਾ ਕਾ ਮਨੁ ਲੀਣਾ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਮਨਿ ਭਾਵੈ ॥੨॥ ਆਠ ਪਹਰ ਹਰਿ ਕਾ ਜਸੁ ਰਵਣਾ ਬਿਖੈ ਠਗਉਰੀ ਲਾਥੀ ॥ ਸੰਗਿ ਮਿਲਾਇ ਲੀਆ ਮੇਰੈ ਕਰਤੈ ਸੰਤ ਸਾਧ ਭਏ ਸਾਥੀ ॥੩॥ ਕਰੁ ਗਹਿ ਲੀਨੇ ਸਰਬਸੁ ਦੀਨੇ ਆਪਹਿ ਆਪੁ ਮਿਲਾਇਆ ॥ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਸਰਬ ਥੋਕ ਪੂਰਨ ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਪਾਇਆ ॥੪॥੧੫॥੭੯॥

ਅਰਥ: (ਹੇ ਭਾਈ!) ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਤ੍ਰੁੱਠਦਾ ਹੈ) ਤਦੋਂ ਹੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਮੇਹਰ ਕੀਤੀ (ਗੁਰੂ ਮਿਲਾਇਆ! ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਅਸਾਂ ਨਾਮ ਜਪਿਆ, ਤਾਂ) ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਸਾਡੀ ਲਾਜ ਰੱਖ ਲਈ (ਬਿਖੈ ਠਗਉਰੀ ਤੋਂ ਬਚਾ ਲਿਆ) ॥੧॥ ਹੇ ਭਾਈ! ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਚਰਨ ਸਦਾ ਸੁਖ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਹਨ। (ਜੇਹੜੇ ਮਨੁੱਖ ਹਰਿ-ਚਰਨਾਂ ਦਾ ਆਸਰਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ) ਜੋ ਕੁਝ (ਪਰਮਾਤਮਾ ਪਾਸੋਂ) ਮੰਗਦੇ ਹਨ ਉਹੀ ਫਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। (ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਹੈਤਾ ਉਤੇ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਕੋਈ ਭੀ) ਆਸ ਖ਼ਾਲੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਹੇ ਭਾਈ! ਜੀਵਨ ਦਾ ਮਾਲਕ ਦਾਤਾਰ ਪ੍ਰਭੂ ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਉਤੇ ਮੇਹਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸੰਤ (ਸੁਭਾਉ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤੇ) ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ-ਸਾਲਾਹ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਮਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪਿਆਰ-ਭਰੀ ਭਗਤੀ ਵਿਚ ਮਸਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਪਿਆਰਾ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ॥੨॥ ਹੇ ਭਾਈ! ਅੱਠੇ ਪਹਿਰ (ਹਰ ਵੇਲੇ) ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ-ਸਾਲਾਹ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਠਗ-ਬੂਟੀ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। (ਜਿਸ ਭੀ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਸਿਫ਼ਤ-ਸਾਲਾਹ ਵਿਚ ਮਨ ਜੋੜਿਆ) ਕਰਤਾਰ ਨੇ (ਉਸ ਨੂੰ) ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਸੰਤ ਜਨ ਉਸ ਦੇ ਸੰਗੀ-ਸਾਥੀ ਬਣ ਗਏ ॥੩॥ (ਹੇ ਭਾਈ! ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਪੈ ਕੇ ਜਿਸ ਭੀ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਪ੍ਰਭੂ-ਚਰਨਾਂ ਦਾ ਆਰਾਧਨ ਕੀਤਾ) ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਹੱਥ ਫੜ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ਬਖ਼ਸ਼ ਦਿੱਤਾ, ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਪ ਹੀ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਨਾਨਕ ਜੀ ਆਖਦੇ ਹਨ – ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਗੁਰੂ ਮਿਲ ਪਿਆ, ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਸਫਲ ਹੋ ਗਏ ॥੪॥੧੫॥੭੯॥

रागु देवगंधारी महला ५ घरु ३ ੴ सतिगुर प्रसादि मीता ऐसे हरि जीउ पाए ॥ छोडि न जाई सद ही संगे अनदिनु गुर मिलि गाए ॥१॥ रहाउ ॥ मिलिओ मनोहरु सरब सुखैना तिआगि न कतहू जाए ॥ अनिक अनिक भाति बहु पेखे प्रिअ रोम न समसरि लाए ॥१॥ मंदरि भागु सोभ दुआरै अनहत रुणु झुणु लाए ॥ कहु नानक सदा रंगु माणे ग्रिह प्रिअ थीते सद थाए ॥२॥१॥२७॥

राग देवगंधारी, घर ३ में गुरु अर्जनदेव जी की बाणी। अकाल पुरख एक है और सतगुरु की कृपा द्वारा मिलता है। हे भाई! मैने ऐसे मित्र प्रभु जी खोज लिए हैं,जो मुझे छोड़ कर नहीं जाते, मेरे साथ रहते हैं, गुरु को मिल के में हर समय उस के गुण गाता रहता हूँ।१।रहाउ। हे भाई! मेरे मन को मोह लेने वाला, मुझे सारे सुख देने वाला प्रभु मिल गया है, मुझे छोड़ के वह और कहीं भी नहीं जाता, (सुखो के इकरार करने वाले) और बहुत अनेकों किस्मो के (व्यक्ति) देख लिए हैं, परन्तु कोई भी प्यारे प्रभु के एक बाल की बराबरी भी नहीं कर सकता।१। हे नानक! कह-जिस जिव के हिरदय-घर में प्रभु जी सदा के लिए आ टिकते हैं, वह सदा आत्मिक आनंद मनाता हैं, उस के हृदय -घर में भाग्य जग जाता है, उस के हृदय में इक रस, धीरे धीरे ख़ुशी का गीत होता रहता है, उस को प्रभु के दर से सोभा मिलती है।२।१।२७।

ਅੰਗ : 533

ਰਾਗੁ ਦੇਵਗੰਧਾਰੀ ਮਹਲਾ ੫ ਘਰੁ ੩ ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਮੀਤਾ ਐਸੇ ਹਰਿ ਜੀਉ ਪਾਏ ॥ ਛੋਡਿ ਨ ਜਾਈ ਸਦ ਹੀ ਸੰਗੇ ਅਨਦਿਨੁ ਗੁਰ ਮਿਲਿ ਗਾਏ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਿਲਿਓ ਮਨੋਹਰੁ ਸਰਬ ਸੁਖੈਨਾ ਤਿਆਗਿ ਨ ਕਤਹੂ ਜਾਏ ॥ ਅਨਿਕ ਅਨਿਕ ਭਾਤਿ ਬਹੁ ਪੇਖੇ ਪ੍ਰਿਅ ਰੋਮ ਨ ਸਮਸਰਿ ਲਾਏ ॥੧॥ ਮੰਦਰਿ ਭਾਗੁ ਸੋਭ ਦੁਆਰੈ ਅਨਹਤ ਰੁਣੁ ਝੁਣੁ ਲਾਏ ॥ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਸਦਾ ਰੰਗੁ ਮਾਣੇ ਗ੍ਰਿਹ ਪ੍ਰਿਅ ਥੀਤੇ ਸਦ ਥਾਏ ॥੨॥੧॥੨੭॥

ਅਰਥ: ਰਾਗ ਦੇਵਗੰਧਾਰੀ, ਘਰ ੩ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਭਾਈ! ਮੈਂ ਅਜੇਹੇ ਮਿੱਤਰ ਪ੍ਰਭੂ ਜੀ ਲੱਭ ਲਏ ਹਨ, ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ, ਸਦਾ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਮੈਂ ਹਰ ਵੇਲੇ ਉਸ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ।੧।ਰਹਾਉ। ਹੇ ਭਾਈ! ਮੇਰੇ ਮਨ ਨੂੰ ਮੋਹ ਲੈਣ ਵਾਲਾ, ਮੈਨੂੰ ਸਾਰੇ ਸੁਖ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲ ਪਿਆ ਹੈ, ਮੈਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਉਹ ਹੋਰ ਕਿਤੇ ਭੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ, (ਸੁਖਾਂ ਦੇ ਇਕਰਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ) ਹੋਰ ਬਥੇਰੇ ਅਨੇਕਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ (ਵਿਅਕਤੀ) ਵੇਖ ਲਏ ਹਨ, ਪਰ ਕੋਈ ਭੀ ਪਿਆਰੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਇਕ ਵਾਲ ਦੀ ਭੀ ਬਰਾਬਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।੧। ਹੇ ਨਾਨਕ! ਆਖ-ਜਿਸ ਜੀਵ ਦੇ ਹਿਰਦੇ-ਘਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭੂ ਜੀ ਸਦਾ ਲਈ ਆ ਟਿਕਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਸਦਾ ਆਤਮਕ ਆਨੰਦ ਮਾਣਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਹਿਰਦੇ-ਘਰ ਵਿਚ ਭਾਗ ਜਾਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਇਕ ਰਸ ਧੀਮਾ ਧੀਮਾ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦਾ ਗੀਤ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ ਤੇ ਸੋਭਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।੨।੧।੨੭।

ਚਾਰ ਪੁੱਤ ਵਾਰੇ
ਪੰਜਵੀਂ ਮਾਂ ਵਾਰੀ
ਛੇਹਾ ਬਾਪ ਵਾਰਿਆ
ਸੱਤਵਾਂ ਆਪ ਵਾਰਿਆ
ਸੱਤ ਵਾਰ ਕੇ ਕਹਿੰਣਾ
ਭਾਣਾ ਮੀਠਾ ਲਾਗੇ ਤੇਰਾ
ਸਰਬੰਸਦਾਨੀਆ ਵੇ ਦੇਣਾ
ਕੋਣ ਦੇਓੁਗਾ ਤੇਰਾ
ਦੇਣਾ ਕੋਣ ਦੇਓੁਗਾ ਤੇਰਾ
ਸਤਿਨਾਮ ਸ਼੍ਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸਤਿਨਾਮ ਸ਼੍ਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ

ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ – ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕਿਲਾ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਮਾਛੀਵਾੜੇ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਰਾਏਕੋਟ ਜ਼ਿਲਾ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਛੱਪੜੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਟਾਹਲੀ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਹੇਠ 19 ਪੋਹ (ਜਨਵਰੀ 1705) ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਆਸਣ ਲਾ ਕੇ ਉਸ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਭਾਗ ਲਾਏ ਸਨ। ਜਿਉਂ ਹੀ ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਿਆ ਰਾਏ ਕੱਲੇ ਦਾ ਚਰਵਾਹਾ ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ ਮੱਝਾਂ ਚਾਰਨ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਨੂਰੇ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਛਕਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਇਸ ‘ਤੇ ਨੂਰੇ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਮੱਝਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਚੋ ਕੇ ਆਇਆਂ, ਹੁਣ ਮੱਝਾਂ ਥੱਲੇ ਦੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਹੁਕਮ ਕਰੋ, ਮੈਂ ਦੁੱਧ ਘਰੋਂ ਲੈ ਆਉਂਦਾ ਹਾਂ ਪਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਨੂਰੇ ਨੂੰ ਇਕ ਔਸਰ ਝੋਟੀ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਝੋਟੀ ਨੂੰ ਥਾਪੜਾ ਦੇ ਕੇ ਚੋਅ ਲੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹੁਕਮ ਮੰਨ ਕੇ ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ ਝੋਟੀ ਨੂੰ ਥਾਪੜਾ ਦੇ ਕੇ ਦੁੱਧ ਚੋਣ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠ ਗਿਆ ਅਤੇ ਝੋਟੀ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਉਤਰ ਆਇਆ। ਨੂਰੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਦੁੱਧ ਚੋਣ ਲਈ ਕੋਈ ਬਰਤਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ 288 ਛੇਕਾਂ ਵਾਲਾ ਬਰਤਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੰਗਾ ਸਾਗਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਨੂਰੇ ਮਾਹੀ ਦੀ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਕੋਈ ਹੱਦ ਨਾ ਰਹੀ, ਜਦੋਂ ਔਸਰ ਝੋਟੀ ਨੇ ਦੁੱਧ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ 288 ਛੇਕਾਂ ਵਾਲੇ ਬਰਤਨ (ਗੰਗਾ ਸਾਗਰ) ਵਿਚੋਂ ਦੁੱਧ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਡੁੱਲਿਆ।
ਇਹ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂਰੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕ ਰਾਏ ਕੱਲਾ ਨੂੰ ਜਾ ਦੱਸੀ। ਰਾਏ ਕੱਲਾ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਪਰਿਵਾਰ ਰਾਏਕੋਟ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਰਾਏ ਕੱਲਾ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣ ਕੇ ਉਸੇ ਵਕਤ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਚਰਨੀਂ ਆ ਪਿਆ ਅਤੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਕੋਈ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦਾ ਮਾਣ ਬਖਸ਼ੋ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸਰਹੰਦ ਤੋਂ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਲੈਣੀ ਹੈ, ਕੋਈ ਘੋੜ ਸਵਾਰ ਭੇਜੋ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਖਬਰ ਮੰਗਵਾਓ। ਰਾਏ ਕੱਲਾ ਨੇ ਇਕਦਮ ਨੂਰੇ ਨੂੰ ਸਰਹੰਦ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਨੂਰੇ ਦੀ ਭੈਣ ਨੂਰਾਂ ਸਰਹੰਦ ਵਿਆਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਸਰਹੰਦ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਨੂਰਾਂ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਬਾਰੇ ਸਾਰੀ ਜ਼ਾਲਮਾਨਾ ਤੇ ਦੁੱਖ ਭਰੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣ ਕੇ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦੱਸੀ। ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਇਸਲਾਮ ਨੂੰ ਨਾ ਕਬੂਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਥੋਂ ਦੇ ਨਵਾਬ ਵਜੀਦ ਖਾਨ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਨੀਂਹ ਵਿਚ ਚਿਣਵਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿਸੇ ਨੇ ਹਮਦਰਦੀ ਦਾ ਹਾਅ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਨਹੀਂ ਮਾਰਿਆ। ਤਦ ਨੂਰੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ ਵਿਚ ਹਾਅ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਨਵਾਬ ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ ਨੇ ਮਾਰਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਨਾਹ੍ ਮਾਸੂਮਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਕਸੂਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇੰਨੀ ਵੱਡੀ ਸਜ਼ਾ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਨਵਾਬ ਸਰਹੰਦ ਨੇ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਵਿਚ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪਾ ਗਏ ਸਨ।
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਸਾਰੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਵਾਰਤਾ ਸੁਣ ਕੇ ਤੀਰ ਦੀ ਨੋਕ ਨਾਲ ਕਾਹੀ ਦੇ ਬੂਟੇ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਪੁੱਟੀ ਤੇ ਵਚਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿਚੋਂ ਮੁਗਲ ਰਾਜ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਅੱਜ ਪੁੱਟੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਾਰੀ ਸੰਗਤ ਚੁੱਪ ਰਹੀ ਪਰ ਰਾਏ ਕੱਲਾ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਸਾਡੇ ‘ਤੇ ਰਹਿਮ ਕਰੋ, ਅਸੀਂ ਵੀ ਮੁਗਲ ਹਾਂ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਤੇਰਾ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਰਹੇਗਾ ਅਤੇ ਨਵਾਬ ਮਾਲੇਰਕੋਟਲੇ ਦਾ ਵੀ ਰਹੇਗਾ। ਰਾਏ ਕੱਲੇ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਤਲਵਾਰ ਗੰਗਾ ਸਾਗਰ ਅਤੇ ਕੇਹਲ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਕੇ ਬਚਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜਦ ਤਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰੋਗੇ, ਉਦੋਂ ਤਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਰਹੇਗਾ। ਅੱਜਕਲ ਉਸ ਅਸਥਾਨ ਉੱਪਰ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀਆਣਾ ਸਾਹਿਬ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਰਾਏਕੋਟ ਲੁਧਿਆਣੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ। ਇਸ ਵੱਡੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਦੋ ਛੋਟੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੜ੍ਹ ਪੁੱਟੀ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਬੂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਹਨ।
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗੁਰਧਾਮ ।
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਦੂਸਰਾ ਦਰਜਾ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਗੁਰੂ – ਘਰ ਜਾਂ ਸਿੱਖੀ ਵਿਚ ਮਹਾਨ ਪੂਜਨੀਕ ਹਨ । ਇਕ ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਅਮਰ ਯਾਦ , ਦੂਸਰਾ ਸਿੱਖੀ ਪ੍ਚਾਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਤੇ ਤੀਸਰਾ ਜੀਵਨ – ਕਲਿਆਣ , ਸ਼ਾਂਤੀ , ਗਿਆਨ , ਭਗਤੀ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸੋਮੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚੋਂ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਕੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਥਾਇ ਗਿਆਨੀ ਠਾਕੁਰ ਸਿੰਘ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ :
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਗੁਰ ਸਿਖ ਜਾਗੈ ॥
ਦਾਤਨ ਸੌਚ ਸਨਾਨ ਸੁ ਲਾਗੈ ।
ਸ੍ਰੀ ਜਪੁਜੀ ਪੁਨ ਜਾਪੁ ਉਚਾਰੈ ॥
ਆਸਾ ਵਾਰ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਰੈ ।
ਨਿਤਨੇਮ ਨਿਤਪ੍ਤਿ ਸਦ ਕਰਨੋ ।
ਜਿਹ ਬਿਧ ਗੁਰ ਸਿਖਨ ਸਦ ਬਰਨੋ ।
ਪੁਨ ਅਰਦਾਸ ਆਹ ਨਾਲ ਕਰ ਕੇ ।
ਮਾਥਾ ਟੇਕ ਧਰਨ ਸਿਰ ਧਰ ਕੇ ।
ਗੁਰ ਪਦ ਪਦਮ ਧਿਆਨ ਉਰ ਧਰਨੋ ।
ਫਤੈ ਗਜਾਇ ਗੁਰੂ ਜਸ ਬਰਨੋ ।
ਭਾਵ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਬੇਅੰਤ ਮਹਿਮਾ ਹੈ । ਲਿਖਣ ਲੱਗੀਏ ਤਾਂ ਵੱਡਾ ਗ੍ਰੰਥ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਚੱਲੇ ਸਨ । ਆਪ ਮਾਛੀਵਾੜੇ ਤੋਂ ਦੀਨੇ ਤਕ ਆਏ । ਮਾਲਵੇ ਦੀ ਇਸ ਜੰਗਲੀ ਧਰਤੀ ਨੇ ਅੱਜ ਤਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਪ ਦੀ ਯਾਦ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖੀ ਹੈ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਕੇ ਅੱਜ ਵੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖ , ਸਿੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਦਾ ਵਾਕ ਹੈ :
ਜਿਥੈ ਜਾਇ ਬਹੈ ਮੇਰਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸੋ ਥਾਨੁ ਸੁਹਾਵਾ ਰਾਮ ਰਾਜੇ ॥ ਗੁਰ ਸਿਖੀ ਸੋ ਥਾਨੁ ਭਾਲਿਆ ਲੈ ਧੂਰਿ ਮੁਖਿ ਲਾਵਾ ॥
ਜਿਥੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਬਿਰਾਜੇ , ਅੱਜ ਉਥੇ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ । ਉਹਨਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ‘ ਤੇ ਤਿੰਨ ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਝੱਟ ਚੇਤੇ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ : ਇਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖ , ਜਿਸ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨੇ ਹੋਣ , ਉਹ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਉਸ ਗੱਡੀ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਜਿਹੜੀ ਰੋਪੜ ਨਹਿਰ ਦੀ ਪਟੜੀ ਸਮਰਾਲੇ ਨੂੰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਸਾਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਚਾਰ ਕੋਹ ਦੀ ਵਿੱਥ ‘ ਤੇ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਨਾਲੋ ਨਾਲ ਹਨ । ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਆਏ । ੧ – ਪਹਿਲਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੰਡ ਸਾਹਿਬ ਹੈ । ਏਥੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਗੁਜਰਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧਿਆ ਸੀ , ਜਿਹੜੇ ਰੌਲਾ ਪਾਉਂਦੇ ਸੀ , “ ਔਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਗੁਰੂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ” ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੋਹਰਾਂ ਦਾ ਲਾਲਚ ਵੀ ਦਿੱਤਾ । ਫਿਰ ਵੀ ਦੁਸ਼ਟ ਨਾ ਸਮਝੇ । ੨ — ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਝਾੜ ਸਾਹਿਬ — ਬਲੋਲਪੁਰ ਦੇ ਨਹਿਰ ਦੇ ਪੁਲ ਤੋਂ ਪੂਰਬ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਕੋਈ ਅੱਧ ਮੀਲ ਉੱਤੇ ਹੈ । ਇਮਾਰਤ ਸਾਰੀ ਪੱਕੀ , ਗੁਰੂ ਕਾ ਲੰਗਰ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਤੇ ਚੰਗੀਆਂ ਰੌਣਕਾਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਏਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਲੋਲਪੁਰ ਤੋਂ ਹੋ ਕੇ ਰੁਕੇ ਸਨ । ੩- ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ – ਇਸ ਅਸਥਾਨ ‘ ਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਇਕ ਪਹਿਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾਈ ਸੀ । ਝਾੜ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਕੋਹ ਦੀ ਵਾਟ ` ਤੇ ਹੈ । ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਯਾਦਗਾਰ ਕਾਇਮ ਕਰ ਰੱਖੀ ਹੈ । ੪ – ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸ਼ਹਿਰ ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਆ ਜਾਂਦਾ ਇਹ ਦਰਿਆ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਕਦੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ , ਹੁਣ ਦਰਿਆ ਕੁਝ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਿਆ ਹੈ । ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਕੰਵਲ ਸਾਹਿਬ ਹੈ । ਇਹ ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਹੈ ,…
ਜਿਥੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਗੁਲਾਬੇ ਮਸੰਦ ਦੇ ਬਾਗ ਵਿਚੋਂ ਖੂਹ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਪੀ ਕੇ ਜੰਡ ਹੇਠਾਂ ਬਿਰਾਜੇ ਸਨ ਤੇ ਏਥੇ ਹੀ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ , ਭਾਈ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਤੇ ਭਾਈ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆ ਮਿਲੇ ਸਨ । ਅਜੇ ਵੀ ਬਾਗ ਹੈ ਤੇ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਪੱਕੀ ਸੜਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਬੰਬੀ ਲੱਗੀ ਹੈ ਤੇ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲੰਗਰ ਤਿਆਰ ਵਰਤੀਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ੫ – ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਸ਼ਹਿਰ ਗੁਲਾਬੇ ਮਸੰਦ ਦਾ ਘਰ , ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ । ਉਥੇ ਲਾਗੇ ਹੀ ਉਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੱਟੀ ਪਈ ਹੈ , ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਬਸਤਰ ਨੀਲੇ ਰੰਗੇ ਸਨ , ਜਦੋਂ ਉੱਚ ਦੇ ਪੀਰ ਬਣਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਦਗਾਰ ਹੈ । ੬ – ਨਬੀ ਖ਼ਾਂ ਗਨੀ ਖ਼ਾਂ ਦਾ ਘਰ — ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਵੀ ਮਾਛੀਵਾੜੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਹੈ । ਨਿੱਕੀ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਇੱਟ ਦਾ ਮਕਾਨ ਹੈ । ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਨਬੀ ਖ਼ਾਂ ਗ਼ਨੀ ਖ਼ਾਂ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਕਰਦੀ ਸੀ । ਪਰ ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਪੈ ਗਈ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਏ ਤਾਂ ਨਬੀ ਖ਼ਾਂ ਗ਼ਨੀ ਖ਼ਾਂ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਵਾਲੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਲੇ ਗਏ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਲੰਘ ਨਾਲ ਲੈ ਗਏ , ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਅੱਜ ਕੱਲ ਇਕ ਸੇਵਾਦਾਰ ਹੈ । ਓਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੋਰ ਨਵਾਂ ਪਲੰਘ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਆਉਣਾ , ਪਲੰਘ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਵਰ ਆਦਿਕ ਬਾਬਤ ਲਿਖ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੈ । ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਾਲ ਸ਼ਹਿਰ ਵੱਸਦਾ ਹੈ । ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਨ ਵੇਲੇ ਬਹੁਤ ਉਜੜਿਆ ਜਾਂ ਢੱਠਾ ਨਹੀਂ ਸੀ । ੭ – ਗੁਰੂ ਸਰ ਸਾਹਿਬ , ਲੇਲ ਪਿੰਡ — ਇਹ ਮਾਛੀਵਾੜੇ ਤੋਂ ਪੰਜ ਕੋਹ ਦੀ ਦੂਰੀ ` ਤੇ ਹੈ । ਏਥੇ ਮੁਸਲਮਾਨੀ ਲਸ਼ਕਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਸੀ । ਪਰ ਨਬੀ ਖ਼ਾਂ ਗਨੀ ਖਾਂ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਤੇ ਅਕਲ ਨਾਲ , ਕੁਝ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਨਿਕਲ ਗਏ ਸਨ । ਇਥੇ ਸਰੋਵਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ —੮ ਕਟਾਣੀ ਪਿੰਡ — ਰੋਪੜ ਨਹਿਰ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਕਟਾਣੀ ਬੜਾ ਵੱਡਾ ਪਿੰਡ ਹੈ । ਉਥੇ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ । ੯ — ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਨੇਚ ਨਗਰ ੧੦ – ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਆਲਮਗੀਰ ੧੧ – ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੋਧ ਪਿੰਡ ੧੨ — ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੋਹੀ ਪਿੰਡ — ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਇਉਂ ਹੈ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਨੂੰ ਮੋਹੀ ਨਗਰ ਵਿਚ ਇਕ ਲੁਹਾਰ ਗੋਚਰਾ ਕੰਮ ਪਿਆ । ਉਸ ਨੇ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਤੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ , “ ਆਪ ਕੋਈ ਵਲੀ – ਔਲੀਏ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹੋ । ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੋ । ” ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ , “ ਗੁਰਮੁਖਾ , ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਕਸ਼ਟ ਜਾਂ ਤੰਗੀ ਹੈ ? ” ਲੁਹਾਰ , ਮਹਾਰਾਜ ! ਮੇਰੇ ਘਰ ਸੰਤਾਨ ਨਹੀਂ । ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਹੋਣ । ਬੂਟੇ ਤੋਂ ਬੂਟਾ ਲੱਗੇ , ਦੀਵੇ ਨਾਲ ਦੀਵਾ ਬਲਦਾ ਰਹੇ ਤਾਂ ਕਿ ਇਸ ਘਰ ਤੇ ਦੁਕਾਨ ਵਿਚ ਚਾਨਣ ਰਹੇ । ਸੰਤਾਨ ਨਾਂ ਹੋਣੀ ਤਾਂ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਕਸ਼ਟ ਹੈ । ਰਾਤ ਦਿਨ ਸੋਚਾਂ ਵਿਚ ਬੀਤ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅੰਤਰਯਾਮੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ , ਘਟ ਘਟ ਦੀ ਜਾਣਨਹਾਰ ਨੇ ਜਦੋਂ ਧਿਆਨ ਮਾਰਿਆ ਤਾਂ ਲੁਹਾਰ ਦੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋਣਾ ਲਿਖਿਆ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ । ਦਰਗਾਹੇ ਲੇਖੇ ਮੁੱਕ ਚੁੱਕੇ ਸਨ । ਪਰ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ , ਬੇਨਤੀ ਹੋਈ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਬੇਟੇ ਕੋਲ , ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀਆਂ ਸਭ ਮਿਹਰਾਂ ਸਨ । ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਧਿਆਨ ਧਰ ਕੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨਾਲ ਬਚਨ ਕੀਤੇ , “ ਇਸ ਲੁਹਾਰ ਨੇ ਆਪ ਦੇ ਬੇਟੇ ਅੱਗੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਜੇ ਬੇਨਤੀ ਮੰਨੀ ਨਾ ਜਾਏ ਤਾਂ ਆਪ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ” ਉਸ ਵੇਲੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੇ ਬਚਨ ਕੀਤਾ , “ ਬੇਟਾ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੋ ਕੁਝ ਬਚਨ ਕਰੋਗੇ ਸੋ ਸੱਚ ਹੋਣਗੇ । ਅਸਾਂ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਜਾਂ ਲਿਖਤ ਦੇ ਉਲਟ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਤੁਸਾਂ ਦੀ ਤਪੱਸਿਆ , ਘਾਲਣਾ ਤਿਆਗ ਤੇ ਸੇਵਾ ’ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹਾਂ । ਅੱਜ ਤੁਸੀਂ ਜੀਵਨ ਦੇ ਉਸ ਪੜਾਅ ‘ ਤੇ ਤੁਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ , ਜਿਸ ‘ ਤੇ ਕੋਈ ਵਲੀ , ਅਵਤਾਰ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਿਆ । ਸਭ ਰੁਕ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ । ਅਸਾਂ ਦੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਮਾਯਾ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿਚ ਫਸ ਕੇ ਜੀਵਨ – ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਤੇ ਕਰਮ ਟੀਚੇ ਤੋਂ ਉਰੇ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ । ਇਸ ਲੁਹਾਰ ਨੂੰ ਕੀ , ਜੇ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਵਰ ਦਿਉਗੇ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਪੂਰਾ ਹੋਏਗਾ । ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹਾਂ । ” ਐਸਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਬਚਨ ਸੁਣ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਇਕ ਅਨੋਖਾ ਚਮਤਕਾਰੀ ਨੂਰ ਆਇਆ । ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਤਨ ਲਰਜ਼ਿਆ ਤੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਇਆ । ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲੁਹਾਰ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ । ਉਸ ਦੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ , ਉਹ ਨਿਰਮਲ ਤੇ ਆਸ਼ਾਵੰਤ ਮਾਸੂਮ ਸੀ । “ ਭਾਈ ! ” ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਲੁਹਾਰ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ । “ ਹੁਕਮ ਮਹਾਰਾਜ ! ” ਉਸ ਨੇ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਜੋੜੇ । “ ਤੇਰੀ ਇੱਛਾ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਹੈ ! ” “ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਮਹਾਰਾਜ ! ” “ ਅੱਛਾ ! ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ , ਮੇਰੇ ਮਾਲਕ ਨੇ ਤੇਰੇ ਭਾਗ ਵਿਚ ਅਦਲਾ – ਬਦਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ । ਤੇਰੇ ਘਰ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਹੋਣਗੇ । ਦੋ ਦੋ ਡੋਲੇ ਆਇਆ ਕਰਨਗੇ । ਪਰਵਾਰ ਵਧੇਗਾ | ਤੇਰੇ ਘਰ ਰੌਣਕਾਂ ਰਹਿਣਗੀਆਂ । ” ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਵਰ ਦਿੱਤਾ । ਲੁਹਾਰ ਦੀ ਆਤਮਾ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋ ਗਈ । ਉਸ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ । ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ । ਲੁਹਾਰ ਦੇ ਘਰ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਹੋਏ ਤੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦਾ ਪਰਵਾਰ ਵਧਿਆ । ਉਸ ਲੁਹਾਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਤਕ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਵਰ ਦੀ ਚਰਚਾ ਚਲੀ ਆਈ ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਬੋਲ – ਬਾਲਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਮੋਹੀ ਨਗਰ ਵਾਸੀਆਂ ਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਵਰ ਨਾਲ ਜਨਮੇ ਲੜਕਿਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ – ਛੋਹ ਵਾਲੀ ਧਰਤ ਸੁਹਾਵੀ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ । ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਤੇ ‘ ਪੂਜਾ ਆਸਣ ਥਾਪਨ ਸੋਆ ‘ ਦਾ ਬਚਨ ਅਟੱਲ ਹੋਇਆ । ਸੀਨਾ – ਬ – ਸੀਨਾ ਤੁਰੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਕਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਨੇ ਵੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ , ਉਸੇ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਵਧੀ । ਹੁਣ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਬੜੀ ਮਹਿਮਾ ਹੈ ਤੇ ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਸ਼ਰਧਾ ਧਾਰ ਕੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ , ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਪੁੱਤਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਵਧੀ ਸੀ , ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੇ ਪੁੱਤਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕਰਵਾਈ ਤੇ ਇਹ ਕਿਹਾ , “ ਪੁੱਤਰ ਹੋਣ ‘ ਤੇ ਗੁਰਧਾਮ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਪੱਕਾ ਕਰਾਏਗਾ । ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਕਾਇਮ ਕਰੇਗਾ । ” ਅਰਦਾਸ ਕਰਨ ਦੇ ਇਕ ਸਾਲ ਪਿੱਛੋਂ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਪੁੱਤਰ ਹੋਇਆ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਸੇਵਾ ਤਨੋਂ ਮਨੋਂ ਹੋ ਕੇ ਕਰਾਈ । ਬੱਸ ਫਿਰ ਜੱਸ ਸਾਰੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਖਿੱਲਰ ਗਿਆ ਤੇ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਮੰਨਤਾ ਵਧ ਗਈ । ਅੱਜ ਵੀ ਜੋ ਇੱਛਾ ਧਾਰ ਕੇ ਸੱਚੇ ਦਿਲੋਂ ਅਰਦਾਸ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ , ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਬਾਲਕਾਂ ਦੀ ਰੌਣਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਉਸ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਕਾਇਮ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਦੀਵੇ ਨਾਲ ਦੀਵਾ ਜਗਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਸੰਪੂਰਨ

ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਦੂਸਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਗੁਰੂ ਦਾ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਟੇਕ ਇਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਤੇ ਰੱਖੇ ਪਰ ਗਿਆਨ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾਂ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਆਉ ਅੱਜ ਮੁਸਲਮਾਨ ਧਰਮ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਂਝੀ ਕਰੀਏ ਜੀ ।
ਨਮਾਜ਼
ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਪੂਜਾ ਪਾਠ ਯਾ ਰੱਬੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਨਮਾਜ਼ ਹੈ, ਜੋ ਪੰਜ ਵੇਲੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ‘ਨਮਾਜ਼’, ਫਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦ ਤੇ ਅਰਬੀ ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਸਲਾਤ’ ਹੈ । ਸ਼ਰ੍ਹਾ ਅਨੁਸਾਰ ਮੋਮਨ ਨੂੰ ਪੰਜ ਨਿਮਾਜ਼ਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਯਹੂਦੀਆਂ ਵਿਚ ਸੱਤ ਵੇਲੇ ਨਿਮਾਜ਼ ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਸੀ ।
ਨਮਾਜ਼ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਪੂਜਾ ਦੀ ਇੱਕ ਰਸਮ ਹੈ। ਇਹ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਜੋ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਅਰਬੀ ਸ਼ਬਦ ਸਲਾਤ ਦਾ ਸਮਾਨ ਅਰਥ ਹੈ। ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ ਵਿੱਚ ਸਲਾਤ ਸ਼ਬਦ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਆਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਔਰਤ ਅਤੇ ਮਰਦ ਨੂੰ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਤਕੀਦ ਦੇ ਨਾਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਤੋਂ ਹੀ ਨਮਾਜ਼ ਦੀ ਰੀਤ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਹੈ। ਇਹ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਨੇਮ ਪੂਰਵਕ ਪੜ੍ਹਨਾ ਪੁੰਨ ਅਤੇ ਤਿਆਗ ਦੇਣਾ ਪਾਪ ਹੈ।
ਨਮਾਜ਼-ਏ-ਫ਼ਜ਼ਰ – ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਨਮਾਜ਼ ਹੈ ਜੋ ਸਵੇਰੇ ਸੂਰਜ ਦੇ ਚੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਨਮਾਜ਼-ਏ-ਜ਼ੁਹਰ – ਇਹ ਦੂਜੀ ਨਮਾਜ਼ ਹੈ ਜੋ ਦੁਪਹਿਰ ਸੂਰਜ ਦੇ ਢਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਨਮਾਜ਼-ਏ-ਅਸਰ – ਇਹ ਤੀਜੀ ਨਮਾਜ਼ ਹੈ ਜੋ ਸੂਰਜ ਦੇ ਅਸਤ ਹੋਣ ਦੇ ਕੁੱਝ ਪਹਿਲਾਂ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਨਮਾਜ਼-ਏ-ਮਗਰਿਬ – ਚੌਥੀ ਨਮਾਜ਼ ਜੋ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਨਮਾਜ਼-ਏ-ਇਸ਼ਾ – ਆਖ਼ਰੀ ਪੰਜਵੀਂ ਨਮਾਜ਼ ਜੋ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਡੇਢ ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਰਾਤ ਵੇਲ਼ੇ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਨਮਾਜ਼ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ
ਨਮਾਜ਼ ਅਦਾ (ਪੜ੍ਹਨ) ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਛੇ ਸ਼ਰਤਾਂ ਹਨ :-
1. ਬਦਨ (ਸ਼ਰੀਰ) ਪਵਿਤਰ ਹੋਵੇ ।
2. ਕਪੜੇ ਪਵਿਤਰ ਹੋਣ |
3. ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਥਾਂ ਪਵਿਤਰ ਤੇ ਸਾਫ਼ ਹੋਵੇ |
4. ਕਿਬਲੇ (ਮੱਕੇ ‘ਚ ਖਾਨਾ ਕਅਬਾ) ਵਲ ਮੂੰਹ ਹੋਵੇ |
5. ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਨੀਯੱਤ ਹੋਵੇ |
6. ਸਤਰ (ਸਿਰ) ਢੱਕਿਆ ਹੋਵੇ।
ਇਹ ਨਿਮਾਜ਼ਾਂ ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਆਇਤਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖੋ ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ, ਅਰਬੀ ਵਿਚ ਹੀ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਚ 35 ਰਕਆਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਰਕਆਤ ਦਾ ਮਤਲਬ ਕਿਨੀ ਵਾਰ ਉਪਰ ਥੱਲੇ ਹੋਣਾ ਹੈ ਇਕ ਰਕਆਤ ਇਕ ਵਾਰ ਖੜੇ ਹੋਕੇ ਬੈਠਣ ਤਕ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਦੋ ਸਜਦੇ ਤੇ ਇਕ ਰਕੂਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਪੰਜੇ ਨਮਾਜ਼ ਦੇ ਬੋਲ ਇਕ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਖਲੋਣਾ ਬੈਠਣਾ ਪੰਜੇ ਸਮੇ ਵੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ।
ਨਮਾਜ਼ ਦੀਆਂ ਰਕਆਤ
ਫ਼ਜਰ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਵੇਲੇ – 2 ਸੁੰਨਤ, 2 ਫ਼ਰਜ਼ |
ਜ਼ੁਹਰ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਵੇਲੇ – 4 ਸੁੰਨਤ, 4 ਫ਼ਰਜ਼, 2 ਸੁੰਨਤ
ਅਸਰ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਵੇਲੇ – 4 ਫ਼ਰਜ਼ |
ਮਗ਼ਰਿਬ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਵੇਲੇ – 3 ਫ਼ਰਜ਼, 2 ਸੁੰਨਤ |
ਇਸ਼ਾ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਵੇਲੇ – 4 ਸੁੰਨਤ, 4 ਫ਼ਰਜ਼, 2 ਸੁੰਨਤ, 3 ਵਿਤਰ |
ਨੋਟ :- ਫ਼ਰਜ਼ ਅਤੇ ਸੁਨੱਤਾਂ ਦੀਆਂ ਰਕਅਤ (ਰਕਤਾਂ, ਗਿਣਤੀ) ਲਿਖ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ | ਨਫ਼ਲ ਜਿਨ੍ਹੇਂ ਚਾਹੋ ਪੜ੍ਹੋ |ਨਮਾਜ਼ੀ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ੁਧ ਬਸਤਰ ਪਹਿਨ ਕੇ ਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਪਵਿਤਰ ਥਾਂ ਤੇ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹੇ ।
ਨਮਾਜ਼ ਕਿਸ ਤਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਨਮਾਜ਼ ਦੇ ਬੋਲ ।
ਅਲਾੱ ਹੁ ਅਕਬਰ (ਚਾਰ ਵਾਰ)
ਅਸਹਾਦੋ ਅੰਨਲਾ ਇਲਾਹਾ ਇੱਲਲੱਲਾਹ (ਦੋ ਵਾਰ)
ਅਸ਼ਹਾਦੋ ਅੰਨਾ ਮੁਹੰਮਦੱਰ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹ (ਦੋ ਵਾਰ)
(ਫਿਰ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਮੂੰਹ ਕਰਕੇ ਪੜਦੇ ਹਨ )
ਹੱਯਾ ਅਲਸ ਸਲਾਤ (ਦੋ ਵਾਰ)
(ਫਿਰ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਮੂੰਹ ਕਰਕੇ ਪੜਦੇ ਹਨ )
ਹੱਯਾ ਅਲਲ ਫ਼ਲਾਹ (ਦੋ ਵਾਰ)
(ਫ਼ਿਰ ਮੱਕੇ ਵਲ ਮੂੰਹ ਕਰ ਕੇ ਪੜਦੇ ਹਨ )
ਅਲਾਹੁ ਅਕਬਰ (ਦੋ ਬਾਰ)
ਲਾ ਇਲਾਹਾ ਇੱਲਲਾਹ (ਇਕ ਵਾਰ)
ਅਜ਼ਾਨ ਖ਼ਤਮ।
ਅਰਥ – ਅਲਾਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਗਵਾਹੀ (ਸਾਖੀ) ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਅਲਾਹ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਪੂਜਨ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ | ਹਜ਼ਰਤ ਮੁਹੰਮਦ ਰਸੂਲ ਸਲੱਲਾਹੋ ਅਲੈਹਿ ਵਸੱਲਅਮ ਅਲਾਹ ਦੇ ਰਸੂਲ (ਅਵਤਾਰ) ਹਨ। ਨਮਾਜ਼ ਵਲ ਆਓ | ਸਫ਼ਲਤਾ ਲਈ ਆਓ। ਅਲੱਹ ਸੱਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੈ | ਅਲਾਹ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਪੂਜਨ ਯੋਗ ਨਹੀਂ।
ਨਮਾਜ਼ ਲੰਮੀ ਹੇਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੜਦੇ ਹਨ ।
ਅਲਾੱ ਹੁ ਅਕਬਰ, ਅਲਾੱ ਹੁ ਅਕਬਰ ਅਸ਼ਹਾਦੋ ਅੰਨਲਾ ਇਲਾਹਾ ਇਲੱਲਾਹੁ
ਅਸ਼ਹਾਦੋ ਅੰਨਾ ਮੁਹੰਮਦੱਰ ਰਸੂਲੁੱਲਾਹਿ
ਹੱਯਾ ਅਲਸ ਸਲਾਤ, ਹੱਯਾ ਅਲਲ ਫ਼ਲਾਹ
ਕਦ ਕਾਮਾਤਿਸ ਸਲਾਤ, ਕਦ ਕਾਮਾਤਿਸ ਸਲਾਤ,
ਅਲਾੱ ਹੁ ਅਕਬਰ, ਅਲਾੱ ਹੁ ਅਕਬਰ ਲਾ ਇਲਾਹਾ ਇੱਲ ਲਲਾਹੁ ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਨਮਾਜ਼ ਵੀ ਇਕ ਰਵਾਇਤੀ ਕਰਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਆਪ ਨੇ ਪੰਜ ਸ਼ੁਭ ਗੁਣਾ ਨੂੰ ਹੀ ਪੰਜ ਨਿਮਾਜ਼ਾਂ ਦੱਸਿਆ । ਆਪ ਲਿਖਦੇ ਹਨ :–
ਮਃ ੧ ॥
ਪੰਜਿ ਨਿਵਾਜਾ ਵਖਤ ਪੰਜਿ ਪੰਜਾ ਪੰਜੇ ਨਾਉ ॥
ਪਹਿਲਾ ਸਚੁ ਹਲਾਲ ਦੁਇ ਤੀਜਾ ਖੈਰ ਖੁਦਾਇ ॥
ਚਉਥੀ ਨੀਅਤਿ ਰਾਸਿ ਮਨੁ ਪੰਜਵੀ ਸਿਫਤਿ ਸਨਾਇ ॥
ਕਰਣੀ ਕਲਮਾ ਆਖਿ ਕੈ ਤਾ ਮੁਸਲਮਾਣੁ ਸਦਾਇ ॥
ਨਾਨਕ ਜੇਤੇ ਕੂੜਿਆਰ ਕੂੜੈ ਕੂੜੀ ਪਾਇ ॥੩॥
ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਨਿਮਾਜ਼ਾਂ ਹਨ, (ਉਹਨਾਂ ਦੇ) ਪੰਜ ਵਕਤ ਹਨ ਤੇ ਪੰਜਾਂ ਹੀ ਨਿਮਾਜ਼ਾਂ ਦੇ (ਵਖੋ ਵਖਰੇ) ਪੰਜ ਨਾਮ ।
(ਪਰ ਅਸਾਡੇ ਮਤ ਵਿਚ ਅਸਲ ਨਿਮਾਜ਼ਾਂ ਇਉਂ ਹਨ—) ਸੱਚ ਬੋਲਣਾ ਨਮਾਜ਼ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਮ ਹੈ (ਭਾਵ, ਸਵੇਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਨਿਮਾਜ਼ ਹੈ), ਹੱਕ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦੂਜੀ ਨਮਾਜ਼ ਹੈ, ਰੱਬ ਤੋਂ ਸਭ ਦਾ ਭਲਾ ਮੰਗਣਾ ਨਿਮਾਜ਼ ਦਾ ਤੀਜਾ ਨਾਮ ਹੈ ।
ਨੀਅਤਿ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਮਨ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਰੱਖਣਾ ਇਹ ਚਉਥੀ ਨਿਮਾਜ਼ ਹੈ ਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਤੇ ਵਡਿਆਈ ਕਰਨੀ ਇਹ ਪੰਜਵੀਂ ਨਮਾਜ਼ ਹੈ ।
(ਇਹਨਾਂ ਪੰਜਾਂ ਨਮਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ) ਉੱਚਾ ਆਚਰਣ ਬਨਾਣ-ਰੂਪ ਕਲਮਾ ਪੜ੍ਹੇ ਤਾਂ (ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ) ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਖਵਾਏ (ਭਾਵ, ਤਾਂ ਹੀ ਸੱਚਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਖਵਾ ਸਕਦਾ ਹੈ) ।
ਹੇ ਨਾਨਕ! (ਇਹਨਾਂ ਨਮਾਜ਼ਾਂ ਤੇ ਕਲਮੇ ਤੋਂ ਖੁੰਝੇ ਹੋਏ) ਜਿਤਨੇ ਭੀ ਹਨ ਉਹ ਕੂੜ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਹਨ ਤੇ ਕੂੜੇ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਭੀ ਕੂੜੀ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।੩ ।
(ਵਾਰ ਮਾਝ ੧, ਪੰਨਾ ੧੪੧)
ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤਰਸਿੱਕਾ ।

ਆਪ ਸੰਗਤ ਨਾਲ ਦੋ ਚਾਰ ਲਾਇਨਾ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆ ਤੇ ਕੀਤੇ ਇਕ ਤਸੱਦਦਤ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨ ਲੱਗਾ । ਬੜੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਪੜਨਾਂ ਤੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਕਰ ਕੇ ਵੇਖਿਉ ਕੀ ਕੁਝ ਕਰ ਗਏ ਸਾਡੇ ਬਾਬੇ ਸਾਡੇ ਵਾਸਤੇ । ਜਦੋ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵਜੀਰ ਖਾਨ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਤਸੀਹੇ ਦੇਖ ਲੱਗੇ , ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬਾਬਾ ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬਾਬਾ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਇਕ ਰੁੱਖ ਨਾਲ ਬੰਨ ਲਿਆ । ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਹੱਥਾ ਵਿੱਚ ਗੁਲੇਲੇ ਫੜ ਲਏ ਤੇ ਛੋਟੇ ਪੱਥਰਾ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆ ਤੇ ਮਾਰਨ ਲੱਗੇ । ਨੰਗੇ ਸਰੀਰ ਕਹਿਰ ਦੀ ਠੰਡ ਪਹਿਲਾ ਤੂਤ ਦੀਆਂ ਛਮਕਾਂ ਨਾਲ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸਰੀਰ ਤੇ ਲਾਸ਼ਾ ਪਈਆ ਹੋਈਆ । ਹੁਣ ਗੁਲੇਲਿਆ ਨਾਲ ਪੱਥਰ ਮਾਰਨੇ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੇ , ਹੈ ਤੇ ਛੋਟੇ ਮਾਸੂਮ ਬੱਚੇ ਹਨ ਦਰਦ ਤੇ ਸਰੀਰ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇਗਾ । ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਖੜ ਕੇ ਦੇਖੋ ਜੇ ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆ ਨਾਲ ਏਦਾ ਕੋਈ ਕਰੇ ਕਿਵੇ ਦਿਲ ਪਾੜਦਾ ਹੈ । ਏਨੇ ਪੱਥਰ ਗੁਲੇਲਿਆ ਨਾਲ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਰੀਰ ਨਿਡਾਲ ਹੋ ਗਿਆ ਏਨੀ ਠੰਡ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਆਕੜ ਗਿਆ । ਇਕ ਗੁਲੇਲੇ ਦਾ ਪੱਥਰ ਬਾਬਾ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅੱਖ ਦੀ ਪਲਕ ਤੇ ਵੱਜਾ ਲਹੂ ਦਾ ਫੁਹਾਰਾ ਫੁੱਟ ਪਿਆ । ਦੋਵੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਖੋਲ ਕੇ ਵਜੀਰ ਖਾਨ ਦੇ ਕੋਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਸਿਪਾਹੀ । ਬਾਬਾ ਫ਼ਤਹਿ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਖੂਨ ਨਾਲ ਭਿਜ ਗਿਆ ਬਾਬਾ ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਲਾਵੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਪਿਆਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦਾ ਧਿਆਨ ਧਰਨ ਵਾਸਤੇ ਆਖਿਆ , ਏਨੇ ਨੂੰ ਸਿਪਾਹੀ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆ ਨੂੰ ਸੂਬੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲੈ ਆਏ । ਸੂਬੇ ਨੇ ਬੱਚਿਆ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ ਤੇ ਬਾਬਾ ਫ਼ਤਹਿ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਕੇ ਆਖਿਆ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਜਾਉ ਆਪਣਾ ਧਰਮ ਛੱਡ ਦੇਵੋ ਜਾਨ ਬਚ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਬਾਬਾ ਫ਼ਤਹਿ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮਾਸੂਮ ਸਰੀਰ ਹਰ ਥਾ ਤੋ ਜ਼ਖਮੀ ਸੀ ਅੱਖ ਵਿੱਚੋ ਖੂਨ ਵਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਬੋਲਿਆ ਤੇ ਨਹੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਨਾਹ ਵਿੱਚ ਸਿਰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਸੂਬਾ ਸਰਹੰਦ ਸੜ ਬਲ ਗਿਆ ਕਾਜੀ ਬੁਲਾ ਕੇ ਫਤਵਾ ਲਗਵਾਇਆ ਬੱਚਿਆ ਨੂੰ ਨੀਹਾਂ ਵਿੱਚ ਚੁਣਵਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ । ਜਦੋ ਨੀਹ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਵਜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਇੱਟਾ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆ ਦੇ ਕੋਮਲ ਚਰਨਾਂ ਉਪਰ ਰੱਖੀਆ ਗਈਆ ਪੂਰੀ ਕੱਸ ਕੇ ਕੰਧ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ । ਜਦੋ ਗੋਡਿਆ ਤਕ ਕੰਧ ਆਈ ਗੋਡੇ ਵਿੱਚ ਅੜਨ ਲੱਗੇ ਵਜੀਰ ਖਾਨ ਨੇ ਆਖਿਆ ਇਟ ਨਹੀ ਤੋੜਨੀ ਗੋਡੇ ਛਿਲ ਦਿਉ । ਤੇਸੀ ਨਾਲ ਗੋਡਿਆ ਦੀਆਂ ਚੱਪਨੀਆਂ ਤੋੜੀਆ ਗਈਆ ਕੰਧ ਪੂਰੀ ਹੋਈ ਕੁਝ ਸਮੇ ਬਾਅਦ ਕੰਧ ਫਟ ਗਈ । ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਬੇਹੋਸ ਹੋ ਕੇ ਡਿਗ ਪਏ ਬੱਚਿਆ ਨੂੰ ਹੋਸ ਵਿੱਚ ਲਿਉਣ ਲਈ ਤਲੀਆ ਝਸੀਆਂ ਗਈਆ । ਜਦੋ ਬਾਬੇ ਹੋਸ ਵਿੱਚ ਆਏ ਫੇਰ ਉਹੋ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਇਸਲਾਮ ਜਾ ਮੌਤ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆ ਨੇ ਮੌਤ ਚੁਣੀ ਧਰਮ ਨਹੀ ਛੱਡਿਆ। ਆਖਰ ਸ਼ਾਸਲ ਬੇਗ ਤੇ ਬਾਸਲ ਬੇਗ ਨੇ ਛੁਰੇ ਨਾਲ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆ ਦੀ ਸਾਹ ਰਗ ਵੱਡ ਦਿੱਤੀ । ਬਾਬਾ ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਛੇਤੀ ਸੱਚਖੰਡ ਪਿਆਨਾ ਕਰ ਗਏ ਪਰ ਬਾਬਾ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਜੀ 10 ਮਿੰਟ ਆਪਣੇ ਚਰਨ ਹਲਾਉਦੇ ਰਹੇ ਫੇਰ ਸੱਚਖੰਡ ਗਏ। ਉਸ ਪਾਸੇ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਜੀ ਨੂੰ ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿਤਾ ਗਿਆ । ਇਹ ਸੀ ਜੀਵਨ ਸਾਡੇ ਵੱਡਿਆ ਦਾ ਅਸੀ ਵੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੰਘ ਸਜੀਏ ਖੰਡੇ ਬਾਟੇ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਤਿਆਰ ਬਰ ਤਿਆਰ ਹੋਈਏ ।
ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤਰਸਿੱਕਾ ।

ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਵੇਖ ਕੇ ਅੱਖਾ ਚ ਗਰਮੀ ,
ਪੋਹ ਦੀਆ ਰਾਤਾਂ ਨੂੰ ਪਸੀਨੇ ਆਓਦੇ ਸੀ….
ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਕਲਗ਼ੀਧਰ ਪਾਤਸ਼ਾਹ