ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖਤਾ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕੋਈ ਧਰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ. ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰਾ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਭੁੱਖ ਨਾਲ ਤੜਪ ਰਹੇ ਹੋ , ਤਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਤੇ ਭੋਜਨ ਮਿਲੇ ਜਾਂ ਨਾ ਮਿਲੇ , ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਲੰਗਰ ਨਾਲ ਭੁੱਖੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕੋਗੇ. ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਲੰਗਰ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਥੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਭੁੱਖਾ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ।

ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਨਾ ਤਾਂ ਗੋਲਕ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬਣਦਾ ਹੈ ਲੰਗਰ

ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਹ ਅਨੋਖਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਨਾਨਕਸਰ ਗੁਰੂਘਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਗੋਲਕ ਨਹੀਂ ਰੱਖੀ ਗਈ। ਨਾ ਹੀ ਲੰਗਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਮਜ਼ਾਲ ਆ ਕਿ ਇਥੋਂ ਕੋਈ ਭੁੱਖੇ ਪੇਟ ਵਾਪਿਸ ਚਲਾ ਜਾਵੇ. ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸੈਕਟਰ 28 ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਲੰਗਰ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਜਾਰੀ ਹੈ।
ਦਰਅਸਲ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਸੰਗਤ ਆਪਣੇ ਘਰ ਤੋਂ ਲੰਗਰ ਪਕਾ ਕੇ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ . ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੇਸੀ ਘਿਓ ਦੇ ਪਰੌਠੇ, ਦਾਲ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਫਲ ਅਤੇ ਮਠਿਆਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ. ਲੰਗਰ ਵਿੱਚ ਬਚਿਆ ਹੋਇਆ ਭੋਜਨ ਸੈਕਟਰ 16 ਅਤੇ 32 ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਪੀਜੀਆਈ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਇਸ ਨਾਲ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਲੰਗਰ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਦੇ ਲਈ ਸੰਗਤ ਦਾ ਨੰਬਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਲੋਕ 2-3 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨੰਬਰ ਆਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਲੰਗਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਵੰਡ ਸਕਣ।
ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨੋ ਸਮੇਂ ਲੰਗਰ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਮੇਂ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਅਮਾਵਸਿਆ ਦੇ ਦਿਨ ਦੀਵਾਨ ਵੀ ਸਜਦਾ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮੁਸੀਬਤ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅੱਗੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ. ਇਸ ਸੇਵਾ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਦੀਮਾਰਗ ਸਾਹਿਬ ਪੁਲਵਾਮਾ ਜ਼ਿਲਾ ਸ੍ਰੀਨਗਰ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ. ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਇੱਥੇ ਆਪਣੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੌਰੇ ‘ਤੇ ਆਏ ਸਨ. ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਚਿਨਾਰ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਥੱਲੇ ਬੈਠ ਗਏ. ਸੰਗਤ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਵੇਖਣ ਲਈ ਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੰਗਤ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਸ਼ਹਿਦ ਦਾ ਕਟੋਰਾ ਲਿਆਂਦਾ . ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਤ ਭਾਈ ਕੱਟੂ ਸ਼ਾਹ ਬੈਠੇ ਸਨ , ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੰਗਤਾਂ ਪਾਸੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸ਼ਹਿਦ ਮੰਗਿਆ ਪਰ ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਮਨ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕੇ ਇਹ ਸਿਰਫ ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਾਸਤੇ ਹੈ , ਜਦੋਂ ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਭੇਂਟ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਇਹ ਪੂਰਾ ਕੀੜੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਸੀ .ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲੋਂ ਸ਼ਹਿਦ ਮੰਗਿਆ ਸੀ ? . ਸੰਗਤ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਝੁਕੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸ ਦਿੱਤੀ. ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕੇ ਵਾਪਸ ਜਾਓ ਅਤੇ ਭਾਈ ਕਟੂ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਦ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ (ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ) ਇਸ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਗੇ.
ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਇੱਥੇ ਸਨ ਉਦੋਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਵੀ ਆਏ ਸਨ. ਉਹ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਸਮਝ ਸੀ . ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਿਕਾਰ ਲਈ ਗਏ. ਜਦੋਂ ਕਿ Hunting Badshah ਪਿਆਸ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਕ ਥਾਂ (ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ) ਨੂੰ ਬਰਛੇ ਨਾਲ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਬਾਹਰ ਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਈ .

सलोक ॥ मन इछा दान करणं सरबत्र आसा पूरनह ॥ खंडणं कलि कलेसह प्रभ सिमरि नानक नह दूरणह ॥१॥ हभि रंग माणहि जिसु संगि तै सिउ लाईऐ नेहु ॥ सो सहु बिंद न विसरउ नानक जिनि सुंदरु रचिआ देहु ॥२॥ पउड़ी ॥ जीउ प्रान तनु धनु दीआ दीने रस भोग ॥ ग्रिह मंदर रथ असु दीए रचि भले संजोग ॥ सुत बनिता साजन सेवक दीए प्रभ देवन जोग ॥ हरि सिमरत तनु मनु हरिआ लहि जाहि विजोग ॥ साधसंगि हरि गुण रमहु बिनसे सभि रोग ॥३॥

अर्थ: हे नानक जी! जो प्रभू हमें मन-इच्छत दातां देता है जो सब जगह (सब जीवों की) उम्मीदें पूरी करता है, जो हमारे झगड़े और कलेश नाश करने वाला है उस को याद कर, वह तेरे से दूर नहीं है ॥१॥ जिस प्रभू की बरकत से तुम सभी आनंद मानते हो, उस से प्रीत जोड़। जिस प्रभू ने तुम्हारा सुंदर शरीर बनाया है, हे नानक जी! रब कर के वह तुझे कभी भी न भूले ॥२॥ (प्रभू ने तुझे) जिंद प्राण शरीर और धन दिया और स्वादिष्ट पदार्थ भोगणें को दिए। तेरे अच्छे भाग बना कर, तुझे उस ने सुंदर घर, रथ और घोडे दिए। सब कुछ देने-वाले प्रभू ने तुझे पुत्र, पत्नी मित्र और नौकर दिए। उस प्रभू को सिमरनें से मन तन खिड़िया रहता है, सभी दुख खत्म हो जाते हैं। (हे भाई!) सत्संग में उस हरी के गुण चेते किया करो, सभी रोग (उस को सिमरनें से) नाश हो जाते हैं ॥३॥

ਅੰਗ : 706

ਸਲੋਕ ॥ ਮਨ ਇਛਾ ਦਾਨ ਕਰਣੰ ਸਰਬਤ੍ਰ ਆਸਾ ਪੂਰਨਹ ॥ ਖੰਡਣੰ ਕਲਿ ਕਲੇਸਹ ਪ੍ਰਭ ਸਿਮਰਿ ਨਾਨਕ ਨਹ ਦੂਰਣਹ ॥੧॥ ਹਭਿ ਰੰਗ ਮਾਣਹਿ ਜਿਸੁ ਸੰਗਿ ਤੈ ਸਿਉ ਲਾਈਐ ਨੇਹੁ ॥ ਸੋ ਸਹੁ ਬਿੰਦ ਨ ਵਿਸਰਉ ਨਾਨਕ ਜਿਨਿ ਸੁੰਦਰੁ ਰਚਿਆ ਦੇਹੁ ॥੨॥ ਪਉੜੀ ॥ ਜੀਉ ਪ੍ਰਾਨ ਤਨੁ ਧਨੁ ਦੀਆ ਦੀਨੇ ਰਸ ਭੋਗ ॥ ਗ੍ਰਿਹ ਮੰਦਰ ਰਥ ਅਸੁ ਦੀਏ ਰਚਿ ਭਲੇ ਸੰਜੋਗ ॥ ਸੁਤ ਬਨਿਤਾ ਸਾਜਨ ਸੇਵਕ ਦੀਏ ਪ੍ਰਭ ਦੇਵਨ ਜੋਗ ॥ ਹਰਿ ਸਿਮਰਤ ਤਨੁ ਮਨੁ ਹਰਿਆ ਲਹਿ ਜਾਹਿ ਵਿਜੋਗ ॥ ਸਾਧਸੰਗਿ ਹਰਿ ਗੁਣ ਰਮਹੁ ਬਿਨਸੇ ਸਭਿ ਰੋਗ ॥੩॥

ਅਰਥ: ਹੇ ਨਾਨਕ ਜੀ! ਜੋ ਪ੍ਰਭੂ ਅਸਾਨੂੰ ਮਨ-ਮੰਨੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਦੇਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਭ ਥਾਂ (ਸਭ ਜੀਵਾਂ ਦੀਆਂ) ਆਸਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਅਸਾਡੇ ਝਗੜੇ ਤੇ ਕਲੇਸ਼ ਨਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ, ਉਹ ਤੈਥੋਂ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ॥੧॥ ਜਿਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਰਕਤਿ ਨਾਲ ਤੂੰ ਸਾਰੀਆਂ ਮੌਜਾਂ ਮਾਣਦਾ ਹੈਂ, ਉਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰੀਤ ਜੋੜ। ਜਿਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਤੇਰਾ ਸੋਹਣਾ ਸਰੀਰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਹੇ ਨਾਨਕ ਜੀ! ਰੱਬ ਕਰ ਕੇ ਉਹ ਤੈਨੂੰ ਕਦੇ ਭੀ ਨਾਹ ਭੁੱਲੇ ॥੨॥ (ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਤੈਨੂੰ) ਜਿੰਦ ਪ੍ਰਾਣ ਸਰੀਰ ਤੇ ਧਨ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਸੁਆਦਲੇ ਪਦਾਰਥ ਭੋਗਣ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ। ਤੇਰੇ ਚੰਗੇ ਭਾਗ ਬਣਾ ਕੇ, ਤੈਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਘਰ ਸੋਹਣੇ ਮਕਾਨ, ਰਥ ਤੇ ਘੋੜੇ ਦਿੱਤੇ। ਸਭ ਕੁਝ ਦੇਣ-ਜੋਗੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਪੁੱਤਰ, ਵਹੁਟੀ ਮਿੱਤ੍ਰ ਤੇ ਨੌਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਸਿਮਰਿਆਂ ਮਨ ਤਨ ਖਿੜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਸਾਰੇ ਦੁੱਖ ਮਿਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। (ਹੇ ਭਾਈ!) ਸਤਸੰਗ ਵਿਚ ਉਸ ਹਰੀ ਦੇ ਗੁਣ ਚੇਤੇ ਕਰਿਆ ਕਰੋ, ਸਾਰੇ ਰੋਗ (ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਮਰਿਆਂ) ਨਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ॥੩॥

ਬੀਬੀ ਅਮਰੋ ਜੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇਕ ਮਿਸ਼ਾਲ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਪਾਸੋਂ ਲੋਅ ਲੈ ਕੇ ਉਹ ਪੁਰਸ਼ ਚੰਦ ਨਿਆਈਂ ਹੋ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੋਅ ਵੰਡਣ ਲੱਗ ਪਿਆ । ਉਹ ਇਵੇਂ ਹੈ ਬੀਬੀ ਜੀ ਦਾ ਪਤਿਆਉਰਾ ਜਿਹੜਾ ਅਨੇਕਾਂ ਸਾਲ ਤੀਰਥਾਂ ਤੇ ਘੁੰਮ ਬੀਬੀ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਤੇ ਮਿੱਠੀ ਸੁਰੀਲੀ ਸੁਰ ਵਿਚ ਗਾਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨਾਲ ਕੀਲਿਆ ਗਿਆ । ਦਿਲ ਵਿੰਨਿਆ ਗਿਆ ਇਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਲੜ ਲੱਗਣ ਲਈ ਬੀਬੀ ਜੀ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਗਿਆ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਲੜ ਲੱਗ ਮਹਾਨ ਸੇਵਾ ਦੀ ਘਾਲਣਾ ਘਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਤੀਜਾ ਗੁਰੂ ਹੋ ਨਿਬੜਿਆ ।
ਬੀਬੀ ਅਮਰੋ ਜੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਮਾਤਾ ਖੀਵੀ ਜੀ ਦੀ ਸਫਲ ਕੁੱਖੋਂ ਆਪਣੇ ਨਾਨਕੇ ਪਿੰਡ ਸੰਘਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਜਨਮ ਲਿਆ ਇਨਾਂ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਬਾਬਾ ਦਾਸੂ ਜੀ ਸਨ । ਅਮਰੋ ਜੀ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਬੀਬੀ ਅਨੋਖੀ ਜੀ ਤੇ ਫਿਰ ਬਾਬਾ ਦਾਤੂ ਜੀ ਜਨਮੇ । ਉਸ ਵੇਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਲਹਿਣੇ ਜੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਸੌਹਰੇ ਪਿੰਡ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਫੇਰੂ ਮੱਲ ਜੀ ਨਾਲ ਦੁਕਾਨ ਤੇ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਗੁਰਿਆਈ ਮਿਲਣ ਉਪਰੰਤ ਭਾਵੇਂ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪਰਚਾ ਵੰਡਣ ਵਿਚ ਰਲੇ ਰਹੇ । ਪਰ ਮਾਤਾ ਖੀਵੀ ਜੀ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਚੱਜੀ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਤੇ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਦੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਕੰਠ ਕਰਾਈ । ਬੀਬੀ ਅਮਰੋ ਜੀ ਬਾਰੇ ਸੂਰਜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿਚ ‘ ਭਗਤੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਰੀਰ ਧਾਰ ਕੇ ਗੁਰੂ ਪਿਤਾ ਦੇ ਘਰ ਵਿਖੇ ਜਨਮ ਲਿਆ ।
ਭਗਤਿ ਧਾਰ ਬਪੁ ਆਪਨੋ ਉਪਜੀ ਸਤਿ ਗੁਰ ਧਾਮ ॥
ਬੀਬੀ ਅਮਰੋ ਜੀ ਮਾਤਾ ਤੇ ਗੁਰੂ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ ਯੋਗ ਅਗਵਾਈ ਤੇ ਸੰਗਤ ਦੁਆਰਾ ਉਚ ਆਤਮਕ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਪੁੱਜ ਚੁੱਕੇ ਸਨ । ਪੁੱਤਰੀ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਇਕ ਘਰ ਨੂੰ ਸੰਵਾਰੇ ਭਾਵੇਂ ਨਾਨਕੇ , ਪੇਕੇ ਜਾਂ ਸੌਹਰੇ ਘਰ ਹੋਣ । ਇਨਾਂ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਰੀਝ , ਲਗਣ , ਸੇਵਾ ਭਾਵ ਦੁਆਰਾ ਸਵਾਰਦੀ ਹੈ । ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਸਿਖਿਆ ਤੇ ਚੰਗੇ ਗੁਣ ਦਿੱਤੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਪਿਛਲੇ ਖਾਨਦਾਨ ( ਪੇਕਿਆਂ ) ਦੀ ਉਸਤਤ ਤੇ ਵਡਿਆਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸੌਹਰੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਚੰਗੀ ਸਿਖਿਆ ਤੇ ਚੰਗੇ ਗੁਣ ਹੋਰਾਂ ਲਈ ਇਕ ਉਦਾਹਰਣ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਬੀਬੀ ਅਮਰੋ ਜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬਾਸਰਕੇ ਸ੍ਰੀ ਮਾਣਕ ਚੰਦ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸ੍ਰੀ ਜੱਸੂ ਜੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ । ਭਾਈ ਤੇਜ ਭਾਨ ਜੀ ਤੇ ਜੱਸੂ ਜੀ ਦੇ ਬਾਬੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਮੰਨੇ ਪ੍ਰਮੰਨੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਤੇ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ ਸਨ । ਆਪ ਬੜੇ ਧੀਰਜਵਾਨ , ਸੰਤੋਖ ਵਾਲੇ ਤੇ ਭਗਤੀ ਭਾਵ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਰੱਖਦੇ ਸਨ । ਮਾਲਕ ਨੇ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਹੀ ਸੁਭਾ ਇਨਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਨੂੰ ਬਖਸ਼ਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਤਾਂ ਹੀ ਤਾਂ ਭਗਤੀ ਭਾਵ ਸੁਭਾਅ ਕਾਰਨ ਹਰ ਸਾਲ ਗੰਗਾ ਦੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਨੂੰ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸੀ । ਬੀਬੀ ਅਮਰੋ ਜੀ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਮੁਕਲਾਵੇ ਗਏ । ਆਪ ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਦੀ ਨੂੰਹ ਸਨ । ਭਾਈ ਜੱਸੂ ਜੀ ਆਪਣੇ ਤਾਇਆਂ ਜੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਬੀਬੀ ਅਮਰੋ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਉਠ ਦੁੱਧ ਰਿੜਕਣ ਲੱਗਿਆਂ ਜਪੁਜੀ ਦਾ ਪਾਠ ਬਹੁਤ ਮਿੱਠੀ ਸੁਰ ਵਿਚ ਕਰਨਾ ਇਨਾਂ ਦੀ ਇਹ ਰੋਜ਼ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਸੀ । ਮਾਂ ਪਿਉ ਦੀ ਸ਼ੁਭ ਸੰਗਤ ਨੇ ਬੀਬੀ ਜੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਬਾਣੀ ਕੰਠ ਕਰਾ ਦਿੱਤੀ । ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਮਨ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਮਿੱਠੀ ਸੁਰੀਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਨ ਲਗਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਮਗਨ ਰਹਿੰਦੇ । ਹੱਥ ਕਾਰ ਵੱਲ ਮਨ ਕਰਤਾਰ ਵਲ ਲੱਗ ਹੰਸੂ ਹੰਸੂ ਕਰਦੇ ਝੱਟ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਵਿਹਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ । ਇਸ ਬਾਰੇ ਮਹਿਮਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਕਰਤੇ ਨੇ ਇਉਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ : “ ਜਦ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਬਾਬਾ ਅਮਰਦਾਸ ਦੇ ਘਰੋਂ ਬਗੈਰ , ਅੰਨ ਖਾਧੇ ਹੀ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਪਰ ਸੇ ਰਾਤ ਪੜੀ ਹੈ । ਕੁਝ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਨ ਕੀਆ ਅਰ ਨ ਰਾਤ ਕੋ ਸੋਏ ਬੀਬੀ ਅਮਰੋ , ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਕੀ ਬੇਟੀ , ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਜੱਸੂ ਕੇ ਵਿਆਹ ਥੀ । ਜਬ ਪਹਿਰ ਰਹਿਤੀ ਥੀ ਬੀਬੀ ਅਮਰੋ ਜੀ ਨਿਤ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰ ਕੇ ਬਾਣੀ ਪਾਠ ਕਰਤੇ ਥੇ | ਘਰ ਦਾ ਧੰਦਾ ਹਾਥੋਂ ਸੇ ਕਰਤੇ ਥੇ । ਜਦ ਬੀਬੀ ਅਮਰੋ ਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਨ ਲੱਗੀ ਤਬ ਸਾਹਿਬ ਬੈਠੇ ਥੇ ਅਰ ਬੜੀ ਚਿਤਾਵਨੀ ਮੈਂ ਥੇ । ਤਬ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਾ । ‘ ‘
ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ੨੦ ਵਾਰੀ ਪੈਰੀਂ ਤੁਰ ਕੇ ਹਰਿਦੁਆਰ ਗੰਗਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰ ਆਏ । ਰਾਹ ਵਿਚ ਮੁਲਾਣੇ ਪਰਗਨੇ ਦੇ ਮੇਹੜ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇਕ ਬਾਗ ਵਿਚ ਬਿਰਾਜੇ ਸਨ । ਉਸ ਇਕ ਜੋਤਿਸ਼ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਜਾਣੂ “ ਦੁਰਗਾ ਦੱਤ ‘ ਪੰਡਤ ਨੇ ਇਨਾਂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਦੇਖ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ “ ਤੂੰ ਇਕ ਪੂਜਨੀਕ ਪੁਰਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਅਖਾਵੇਂਗਾ ਸੀਸ ਪੁਰ ਚੌਰ ਝੁਲੇਗਾ । ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣ ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਕਿਹਾ ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਜਦੋਂ ਪੰਡਤ ਨੂੰ ਝੋਲੇ ਤੋਂ ਮਠਿਆਈ ਕੱਢ ਕੇ ਦੇਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਸਹਿਜ ਸੁਭਾ ਪੁਛਿਆ ਕਿ “ ਭਲਿਆ ਲੋਕਾ ਤੇਰਾ ਗੁਰੂ ਕੌਣ ਹੈ । ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਉਤਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਜੇ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਗੁਰੂ ਲੱਭਾ , ਟੋਲ ਰਿਹਾ ਹਾਂ । ‘ ‘ ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਨਿਗੁਰੇ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਵੀ ਪਾਪ ਲਿਖਿਆ ਹੈ । ਤਵਾਰੀਖ਼ ਗੁਰੂ ਖਾਲਸਾ ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ ਸਫ਼ਾ ( ੩੩੬ ) ਗਿ : ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ॥ ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਪਿੰਡ ਪਰਤੇ ਤਾਂ ਦਿਲ ਵਿਚ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਜੱਸੂ ਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਕੁਝ ਬਾਣੀ ਸੁਰੀਲੀ ਤੇ ਮਿੱਠੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਕਿਉਂ ਨਾ ਉਸ ਪਾਸੋਂ ਪੁਛਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸ ਗੁਰੂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ‘ ‘ ਜਦੋਂ ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਮਿੱਠੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਕੰਨੀ ਨਾ ਪਈ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਭਰਜਾਈ ਭਾਗੋ ਨੂੰ ਜਾ ਪੁਛਿਆ । “ ਮਿੱਠੀ ਤੇ ਸੁਰੀਲੀ ਬਾਣੀ ਸੁਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਅੱਜ ਕਿਥੇ ਹੈ । ਅੱਜ ਉਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ । ‘ ‘ ਬੰਸਾਵਲੀ ਨਾਮਾ ਚਰਨ ਦੂਜੇ ਵਿਚ ਇਵੇਂ ਦਰਜ ਹੈ : “ ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਬਚਨ ਸੁਨਣ ਦੀ ਹੈ ਚਾਹੇ । ਮੈ ਦੁਹਿ ਦੁਹਿ ਸੁਣਦਾ ਹਾਂ ਵਾਰ ਭਰਜਾਈ ਉਤਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ “ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੇਕੇ ਗਈ ਹੋਈ ਹੈ ਜੇ ਤੂੰ ਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਣਾ ਚਾਹਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਪਾਸ ਤੂੰ ਜਾ।ਉਥੇ ਸੁਣ ਭਾਵੇਂ ਸਿੱਖ ਜੇ ਤੈਨੂੰ ਹੈ ਚਾਹ ॥ ਫਿਰ ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਕਿਹਾ “ ਭਾਗੋ ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਜਾਵੇ । ਇਹ ਵੀ ਉਸਦਾ ਅਹਿਸਾਨ ਹੋਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਪੇਕੇ ਨੂੰ ਜਾਣ ਮੈਨੂੰ ਸੰਗ ਲੈ ਜਾਣ । ਭਰਜਾਈ ਭਾਗੋ ਕਿਹਾ ਕਿ “ ਜਦੋਂ ਆਈ ਕਹਾਂਗੀ ਅਜੇ ਤਾਂ ਪੇਕੇ ਗਈ ਹੋਈ ਹੈ। ਫੇਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਤਹਾਨੂੰ ਸੰਗ ਲੈ ਜਾਵੇਗੀ ॥ ਕੁਝ ਚਿਰ ਪੇਕੇ ਰਹਿ ( ਖਡੂਰ ) ਬੀਬੀ ਜੀ ਵਾਪਸ ਬਾਸਰਕੇ ਆਏ ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਦੁਧ ਰਿੜਕਦਿਆਂ । ਮਾਰੂ ਮਹਲਾ ੧ ਦਾ ਪਾਠ ਬੜੀ ਸੁਰੀਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਗਾਇਣ ਕੀਤਾ , ਕਰਨੀ ਕਾਗਦੁ ਮਨੁ ਮਸਵਾਨੀ ਬੁਰਾ ਭਲਾ ਦੁਇ ਲੇਖੁ ਪਏ ॥ ਜਿਉ ਜਿਉ ਕਿਰਤੁ ਜਿਉ ਕਿਰਤੁ ਚਲਾਏ ਤਿਵ ਚਲੀਐ ॥ ਤਉ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਅੰਤਹਰੇ ॥੧ ॥ ਚਿਤ ਚੇਤਸਿ ਕੀ ਨਹੀ ਬਾਵਰਿਆ ॥ ਹਰਿ ਬਿਸਤਰ ਤੇਰੇ ਗੁਣ ਗਲਿਆ | ਰਹਾਉ ॥੧ ॥ ਜਾਣੀ ਰੈਣ ਜਾਣੁ ਦਿਨੁ ਹੂਆ ਜੇਤੀ ਖੜੀ ਫਾਹੀ ਤੇਤੀ ॥ ਰਸਿ ਰਸਿ ਚੁਗਹਿ ਨਿਤ ਫਾਸਹਿ ਛੂਟਿਸ ਮੂੜੇ ਕਵਨ ਗੁਣੀ॥॥੨ ॥ ਕਾਇਆ ਆਹਰਣ ਮਨੁ ਵਿਚ ਲੋਹਾ | ਪੰਚ ਅਗਨਿ ਤਿਤ ਲਾਗਿ ਰਹੀ ॥ ਕੋਇਲੇ ਪਾਪ ਪੜੇ ਤਿਸ ਉਪਰ ਮਨ ਲਿਆ ਸੰਨੀ ਚਿੰਤ ਭਈ ॥ ਭਇਆ ਮਨੂਰ ਕੰਚਨੁ ਫਿਰ ਹੋਵੈ ਜੇ ਗੁਰ ਮਿਲੇ ਤਨੇਹਾ ॥ ਏਕੁ ਨਾਮੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਉਹ ਦੇਵੈ ਤਉ ਨਾਨਕੁ ਤ੍ਰਿਸ਼ਟਸਿ ਦੇਹਾ ।। ੪ ॥ ( ਪੰਨਾ ੯੯੦ )
ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ ਵਰਨਣ ਕੀਤੀ ਹਾਲਤ ਹੀ ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਭਾਵ ਹੈ : “ ਹੈਂ ਉਡਾਰੂ ਪੁਰਸ਼ਾ ! ਇਹ ਦਿਨ ਤੇ ਰਾਤ ਦੋਵੇਂ ਜਾਲ ਹਨ । ਇਹ ਘੜੀਆਂ ਤੂੰ ਵਿਅਰਥ ਲੰਘਾ ਰਿਹਾ ਤੂੰ ਕਦੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਰੜੇ ਜਾਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਵੀ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਸੋਚਿਆ ਹੈ ? ਪਿਛਲੇ ਕੀਤੇ ਕੰਮ ਦੇ ਕਾਗਜ਼ਾ ਉਪਰ ਦੋ ਭਾਤ ਦੇ ਬੁਰੇ ਤੇ ਚੰਗੇ ਲੇਖ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਹਨ । ਜਿਹੋ ਜਿਹਾ ਲਿਖੇ ਲੇਖਾਂ ਵੱਲ ਮਨੁੱਖ ਤੁਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਹੇ ਮਨਾਂ ! ਤੂੰ ਆਇਆ ਤੇ ਸੀ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰੇਗਾ । ਪਰ ਏਥੇ ਆ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਤੇਰਾ ਇਹ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਸਫਲ ਹੋਵੇਗਾ । ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਭੱਠੀ ਵਿਚ ਮਨ ਲੋਹਾ ਹੈ । ਪਾਪਾਂ ਦਿਆਂ ਕੋਲਿਆਂ ਦਾ ਢੇਰ ਲੱਗਾ ਪਿਆ ਹੈ । ਪੰਜਾਂ ਚੋਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਟਾਂ ਉਠ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਮਨ ਸੜ ਚੁੱਕਾ ਹੈ । ਮਨੁੱਖ ਚਿੰਤਾ ਦੀ ਸੰਨੀ ਨਾਲ ਮਨ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਚਿੰਤਾਤਰ ਹੈ । ਭਾਵੇਂ ਮਨੁੱਖ ਮਨੂਰ ( ਸਵਾਹ ) ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ । ਪਰ ਜੇ ਪਾਰਸ ਰੂਪੀ ਗੁਰੂ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੀਵ ਸੋਨਾ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ਨਾਮ ਰੂਪੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ । ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੇ ਰਹਿੰਦੀ ਖੂੰਹਦੀ ਕਸਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤੀ । ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਗੁਰੂ ਮਿਲਾਪ ਲਈ ਪਪੀਹੇ ਵਾਂਗ ਤੜਪਣ ਲੱਗਾ । ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਗੁਰੂ ਪੁੱਤਰੀ ਦੀ ਮਿੱਠੀ ਤੇ ਸੁਰੀਲੀ ਬਾਣੀ ਨੇ ਹਿਰਦਾ ਵਿੰਨ ਦਿੱਤਾ । ਸ਼ਬਦ ਸੁਣ ਉਹਲਿਉਂ ਉਠ ਅੱਗੇ ਹੋ ਕੇ ਕਿਹਾ “ ਦੇਵੀ ਉਹੋ ਸ਼ਬਦ ਉਸੇ ਪ੍ਰੇਮ ਤੇ ਲਗਨ ਨਾਲ ਫਿਰ ਸੁਣਾ । ਪੁੱਤਰ ਮੇਰਾ ਹਿਰਦਾ ਤੜਪਣ ਲੱਗਾ ਹੈ ਇਸ ਬਾਣੀ ਦੇ ਰਚਣਹਾਰ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ । ਬੀਬੀ ਅਮਰੋ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਰਮਾ ਕੇ ਨੀਵੀਂ ਪਾ ਲਈ ਚੁੱਪ ਹੋ ਕੇ ਬੈਠ ਗਈ । ਉਸ ਦੀ ਸੱਸ ਭਾਗੋ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਤੇ ਪ੍ਰੇਮ ਵੇਖ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ “ ਪੁੱਤਰੀ ! ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਸ਼ਰਮ ਨਹੀਂ ਕਰੀਦੀ ਇਹ ਸੁਨਾਉਣਾ ਤਾਂ ਸਗੋਂ ਪੁੰਨ ਹੈ । ਸੌਹਰਾ ਤੇ ਬਾਪ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਨਾਲੇ ਭਜਨ ਬੋਲਦਿਆਂ ਕਾਹਦੀ ਸ਼ਰਮ ! ਆਪਣੇ ਸੌਹਰੇ ਪਤਿਆਉਰੇ ਪਾਸੋਂ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਸੰਗੀਦਾ । ਕਦੀ ਮੀਰਾਂ ਬਾਈ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ ਉਹ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਭਜਨ ਗਾਉਂਦੀ ਫਿਰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ । ਕਬੀਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਆਇ ਗਏ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਨਾ ਟੇਕਦੀ ਤੇ ਸੇਵਾ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਨਾ ਕਰਦੀ ਤਾਂ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਸਿੱਖ ਮਤਿ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜਿਸ ਤੋਂ ਆਏ ਗਏ ਦੀ ਸੇਵਾ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਦੇ ਭਜਨ ਗਾਉਣ ਲੱਗੀ ਕਦੀ ਨਾ ਸੰਗੀ । ਮੇਰੀ ਬੀਬੀ ਧੀ ! ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਵਾਰੇ ਜਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹ ਸ਼ਬਦ ਮੈਂ ਵੀ ਧਿਆਨ ਧਰ ਕੇ ਸੁਣ ਲਵਾਂ । ‘ ‘ ਜਦੋਂ ਸੱਸ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਮੰਨ ਉਹੋ ਸ਼ਬਦ ਬੀਬੀ ਅਮਰੋ ਜੀ ਫਿਰ ਉਸੇ ਲੈਅ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਿਆ ਤਾਂ ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਉਸ ਨਾਲ ਖਡੂਰ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਤਪਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰ ਸਕੇ ।
ਸੰਮਤ ੧੫੯੮ ਬਿ : ਬੀਬੀ ਜੀ ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਖਡੂਰ ਆਈ । ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਖੜੇ ਕਰ ਅੰਦਰ ਆਏ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬੋਲੇ ” ਬੀਬੀ ਸਾਥੀ ਨੂੰ ਪਿਛੇ ਕਿਉਂ ਛੱਡ ਆਈ ਹੈ ? ਅੰਦਰ ਲੈ ਆ । ਹੁਣ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਅੰਤਰਯਾਮੀ ਸਮਝ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਧੀਰਜ ਤੇ ਹੌਸਲਾ ਹੋਇਆ । ਭਾਵ ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਕੁੜਮ ਲਗਦੇ ਅੰਦਰ ਬੁਲਾ ਮਿਲਣ ਲੱਗੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਫੜ ਲਏ ਤੇ ਬੋਲੇ ਕਿ “ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕੁੜਮ ਨਾ ਸਮਝੇ ਸਗੋਂ ਸੇਵਕ ਸਮਝੋ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਦਰ ਮਾਨ ਨਾਲ ਬਿਠਾ ਸੁੱਖ ਸਾਂਦ ਪੁੱਛੀ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਕੇ ਨਿਹਾਲ ਹੋ ਕੇ ਕਿਹਾ “ ਇੱਕੀ ਵਾਰ ਗੰਗਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਫਲ ਅੱਜ ਮੈਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਕਿਹਾ “ ਭਾਈ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਆਪਣੀ ਭਾਵਨਾ ਹੀ ਫਲਦੀ ਹੈ । ਹੋਰ ਪੱਥਰ , ਪਾਣੀ , ਕਾਠ , ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਮੂਰਤ ਨਹੀਂ ਫਲਦੀ , ਆਪਣਾ ਮਨ ਹੀ ਦੇਣਾ ਹੈ । ‘ ‘ ਪੰਗਤ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਲੰਗਰ ਛਕਿਆ । ਮਨ ਵਿਚ ਧਾਰਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪਣੇ ਸੀਤ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ( ਜੂਠਾ ਵਧਿਆ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ) ਦੇਣ ਤਾਂ ਮਨ ਨੂੰ ਅਨੰਦ ਮਿਲੇ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਛਕਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਥਾਲ ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਅੱਗੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਜਿਸ ਦੇ ਛਕਦਿਆਂ ਹੀ ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਕਪਾਟ ਖੁਲ੍ਹ ਗਏ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਭਰਾ ਦੀ ਨੂੰਹ ਬੀਬੀ ਅਮਰੋ ਜੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਤੋਂ ਤੀਜੇ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਅਮਰਦਾਸ ਬਣ ਗਏ । ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਗੁਰੂ ਪਦਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਬੀਬੀ ਅਮਰੋ ਜੀ ਦੇ ਸਿਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਸਵੇਰੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਉਠ ਸਾਰਾ ਘਰ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ , ਸਾਰੀ ਹਵੇਲੀ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਆਪ ਰਸ ਭਿੰਨੀ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨਾਲ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਰੰਗਣ ਦੇ ਕੇ ਕਰਮ ਕਾਂਡੀ , ਇੱਕੀ ਸਾਲ ਗੰਗਾ ਦੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਧੂਹ ਪਾ ਦਿੱਤੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਵਾਈ । ਜਿਨਾ ਚਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਮਿਲ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਚੈਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਮਿਲ ਗਿਆ , ਤਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਇਕਮਿਕ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਬਣ ਗਏ । ਸਾਰੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਬੋਲੋ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ।
ਦਾਸ ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤਰਸਿੱਕਾ।

11 ਮਈ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਬਾਬਾ ਰਾਮਰਾਏ ਨੇ ਪਾਉਟਾਂ ਸਾਹਿਬ ਜਮਨਾਂ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਤੇ ਆਪਣੀ ਭੁੱਲ ਬਖਸ਼ਾਈ ਸੀ ਆਉ ਸੰਖੇਪ ਝਾਤ ਮਾਰੀਏ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਜੀ ।
ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 1646 ‘ਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸੱਤਵੇਂ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਏ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹੱਲ (ਕੀਰਤਪੁਰ) ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸਨ ਤੇ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਯੋਗਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਕੋਲ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ‘ਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਸੋ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਏ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਬੁਲਾਇਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪ ਤਾਂ ਨਾ ਗਏ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ, ਸੋ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦਿੱਲੀ ਗਏ ਤੇ ਔਰਗੰਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਰਾਮਰਾਏ ਨੇ ਬਹੁਤ ਕਰਾਮਾਤਾ ਦਿਖਾਈਆਂ ਜਦੋ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਕੋਈ ਪੇਸ਼ ਨਾ ਚਲੀ ਤਾਂ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਕਿਉਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਰਾਗ ਆਸਾ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੱਤੀ :
ਮਿਟੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕੀ ਪੈੜੇ ਪਈ ਕੁਮਿਆਰ
ਘੜਿ ਭਾਂਡੇ ਇੱਟਾਂ ਕੀਆ ਜਲਦੀ ਕਰੇ ਪੁਕਾਰ
ਜਲਿ ਜਲਿ ਹੋਵੈ ਬਪੁੜੀ ਝੜਿ
ਝੜਿ ਪਵਹਿ ਅੰਗਿਆਰ
ਨਾਨਕ ਜਿਹਿ ਕਰਤੈ ਕਾਰਣੁ ਕੀਆ।
ਸੋ ਜਾਣੈ ਕਰਤਾਰੁ ।
(ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਪੰਨਾ 466)
ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਥਾਂ ਸ਼ਬਦ ਬੇਈਮਾਨ ਹੈ। ਲਿਖਾਰੀ ਦੀ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਸ਼ਬਦ ਮੁਸਲਮਾਨ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਸ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਪਿਤਾ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨਾਲ ਸਖਤ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਨਾ ਦਿਖਾਉਣ। ਸੋ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਪੰਜਾਬ ਆਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ (ਉੱਤਰਾਖੰਡ) ਦਾ ਰਾਜਾ ਫਤਿਹ ਸ਼ਾਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲਿਹਾਜ਼ੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦੀ ਜਾਗੀਰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦੀ ਥਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੰਘਣਾ ਜੰਗਲ ਸੀ ਤੇ ਸ਼ੇਰ-ਬਘੇਲੇ ਆਮ ਫਿਰਦੇ ਸਨ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਇਥੇ 1676 ‘ਚ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਵਸਾਇਆ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਥਾਂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਘੋੜੇ ਨੇ ਪੌੜ ਮਾਰਿਆ, ਉਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਝੰਡਾ ਗੱਡ ਦਿੱਤਾ।
ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਾਉਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਸੀ ਰਾਮਰਾਏ ਦਾ ਦਿਲ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਨੂੰ ਕੀਤਾ। ਆਪਣੇ ਸੇਵਕਾਂ ਪਾਸੋਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਵਾਸਤੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਮਹਾਰਾਜ ਮੰਨ ਗਏ । 11 ਮਈ 1685 ਮੁਲਾਕਾਤ ਜਮਨਾਂ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਪਾਉਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਵਲੋਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬੇੜੀ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਗਏ ਤੇ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ, ਰਾਮਰਾਏ ਆਇਆ । ਜਦੋ ਦੋਵੇਂ ਬੇੜੀਆਂ ਬਰਾਬਰ ਹੋਈਆਂ ਰਾਮਰਾਏ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਰਸ਼ਨ ਤੇ ਬਚਨ ਬਿਲਾਸ ਕਰਦਿਆਂ ਏਨਾਂ ਖੁੱਸ਼ ਹੋਇਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬੇੜੀ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਤੇ ਸਿਰ ਰੱਖ ਕੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ ਤੇ ਹੋਈ ਗਲਤੀ ਦੀ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ । ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਕੰਡੇ ਤੋਂ ਖੜ੍ਹੀ ਰਾਮਰਾਏ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਤੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸੰਗਤ ਨੇ ਮੂੰਹ ਪਰੇ ਕਰ ਲਏ । ਇਹ ਵੇਖ ਕੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਬਚਨ ਕੀਤਾ ਰਾਮਰਾਏ ਤੂੰ ਬਖਸ਼ਿਆਂ ਗਿਆ ਪਰ ਤੇਰੀ ਸੰਗਤ ਨਹੀਂ ਬਖਸ਼ੀ।
ਰਾਮਰਾਏ ਜੀ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕ ਕੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਭੁੱਲ ਬਖਸ਼ਾਵੋ ਜੀ ।
ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਦੇ ਯੋਗੀ ਵੀ ਸਨ। ਯੋਗ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਅਵਸਥਾ ਨਿਰਵਿਕਲਪ ਸਮਾਧੀ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਮਾਧੀ ‘ਚ ਯੋਗੀ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਹਰ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ‘ਚ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਕ ਵਾਰ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਮਾਤਾ ਪੰਜਾਬ ਕੌਰ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉਹ ਨਿਰਵਿਕਲਪ ਸਮਾਧੀ ‘ਚ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਕੋਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਭੰਗ ਨਾ ਕਰੇ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ‘ਚ ਚਲੇ ਗਏ ਤੇ ਅੰਦਰੋਂ ਕਮਰਾ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਨਿਰਵਿਕਲਪ ਸਮਾਧੀ ‘ਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਾਫੀ ਚਿਰ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਨਾ ਆਏ ਤਾਂ ਲੋਭੀ ਮਸੰਦਾਂ ਨੇ ਰੌਲਾ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਮਸੰਦਾਂ ਦੀ ਨਿਗਾਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਗੀਰ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦ ਵੱਲ ਸੀ। ਮਾਤਾ ਪੰਜਾਬ ਕੌਰ ਨੇ ਮੰਸਦਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਅੱਗੇ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ‘ਚ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਣਾ ਹੈ ਪਰ ਮਸੰਦ ਨਾ ਮੰਨੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਤੋੜ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਬਾਬਾ ਜੀ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ ਤੇ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਦੇਖ ਕੇ ਤੜਫੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਸੰਦਾਂ ਨੂੰ ਸਰਾਪ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਜਿਊਂਦੇ ਨੂੰ ਜਲਾਇਆ, ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਜਿਊਂਦੇ ਜਲਾਏ ਜਾਵੋਗੇ। ਇਹ ਘਟਨਾ 1687 ‘ਚ ਵਾਪਰੀ।
ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਪਾਉਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ‘ਚ ਨਿਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਮਾਤਾ ਪੰਜਾਬ ਕੌਰ ਨੇ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਕੋਲ ਫਰਿਆਦ ਕੀਤੀ ਤੇ ਸਾਰੀ ਘਟਨਾਂ ਦਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਆਏ ਤੇ ਮਸੰਦਾ ਨੂੰ ਜਿਊਂਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਤੇਲ ਦੇ ਤਪਦੇ ਕੜਾਹਿਆਂ ‘ਚ ਪਾ ਕੇ ਸਾੜਿਆ ਪਰ ਬਖਸ਼ਾ ਮਸੰਦ, ਜੋ ਇਸ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ, ਬਚ ਕੇ ਭੱਜਣ ‘ਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ।
ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤਰਸਿੱਕਾ ।

ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਜੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਤੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸ਼੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਤਸਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ। ਬੇਅੰਤ ਸੰਗਤਾਂ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮਾਰਥ ਦੇ ਮਾਰਗ ਤੇ ਚਲਦੀਆਂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੀਆਂ।
ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਰਾਇ ਜੀ ਵੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਬਚਨ ਸੁਣਦੇ ਨਾਮ ਜਪਦੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡ ਕੁੱਦ ਵੀ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਕ ਵਾਰ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਰਾਇ ਜੀ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨਾਲ ਖਿਦੋ ਖੂੰਡੀ ਖੇਡ ਰਹੇ ਸਨ। ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਖੇਡਦੇ ਰਹੇ ਖੇਡ ਦੀ ਸ਼ਰਤ ਇਹ ਰੱਖੀ ਸੀ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਗਿਆ ਹਾਰਨ ਵਾਲੀ ਟੀਮ ਜੇਤੂਆਂ ਨੂੰ ਗੰਧੇੜੇ ਤੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਪਰਕਰਮਾ ਦੇ ਝੂਠੇ ਦੇਵੇਗੀ।
ਸਾਰੇ ਬਾਲਕ ਇਕੱਠੇ ਹੋਕੇ ਖੇਡਦੇ ਰਹੇ ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਖੇਡਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹੋ ਗਿਆ ਸ਼ਾਮ ਢੱਲਦੀ ਤੱਕ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਰਾਇ ਜੀ ਦੀ ਟੀਮ ਜਿੱਤ ਗਈ। ਹੁਣ ਵਾਰੀ ਆਈ ਝੂਟੇ ਲੈਣ ਦੀ ਤਾਂ ਹਨੇਰਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਘਰੋਂ ਮਾਤਾਵਾਂ ਨੇ ਸਭ ਬਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਘਰ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਓ ਹਨੇਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਹਾਰਨ ਵਾਲੀ ਟੀਮ ਨੇ ਕਲ੍ਹ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਝੂਟਿਆਂ ਦੀ ਵਾਰੀ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਵਾਅਦੇ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਘਰ ਚਲੇ ਗਏ।
ਕੁਦਰਤ ਐਸੀ ਵਾਪਰੀ ਕਿ ਉਸ ਹਾਰੀ ਟੀਮ ਦਾ ਮੌਢੀ ਮੋਹਨ ਦੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤੀ ਸੱਪ ਲੜ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹ ਪ੍ਰਾਣ ਤਿਆਗ ਗਿਆ। ਸਵੇਰ ਹੁੰਦਿਆ ਹੀ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਰਾਇ ਜੀ ਆਪਣੀ ਦਾਵੀ ਲੈਣ ਲਈ ਮੋਹਨ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਜਾਕੇ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇਕੱਠ ਸੀ। ਆਵਾਜ਼ ਦਿੱਤੀ ਮੋਹਨ ਉਹ ਮੋਹਨ ਪਰ ਮੋਹਨ ਕਿਥੇ ਸੁਣੇ। ਉਹ ਤਾਂ ਸਦਾ ਦੀ ਨੀਂਦ ਸੌਂ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਮੋਹਨ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਰੌਂਦੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮੌਹਨ ਤਾਂ ਸਰੀਰ ਛੱਡ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਹ ਸੁਣ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਰਾਇ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕੋਈ ਸਰੀਰ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ ਸਾਡੀ ਦਾਅਵੀ ਦੇਣ ਦਾ ਮਾਰਾ ਜਾਣ ਬੁੱਝਕੇ ਸੌਂ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਤਨਾ ਕਹਿ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਰਾਇ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਖੂੰਡੀ ਮੋਹਨ ਦੇ ਗਲ ਪਾਈ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਉੱਠ ਸਾਡੀ ਦਾਅਵੀ ਦੇ ਖੂੰਡੀ ਨਾਲ ਉਡਾਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਮੋਹਨ ਝੱਟ ਹੀ ਜੀਵਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਹ ਦੇਖ ਸਭ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ ਤੇ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਦਾ ਅਲਾਪ ਕੀਤਾ।
ਜਦ ਇਹ ਗੱਲ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਰਾਇ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਬੁਲਾਇਆ ਤੇ ਝਿੜਕਿਆ ਕਿ ਇਹ ਤੂੰ ਕੀ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਲ੍ਹ ਨੂੰ ਰਾਜਿਆ ਮਹਾਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਪੁੱਤ ਵੀ ਮਰਨਗੇ ਹੋਰ ਵੀ ਜਿਸ ਦਾ ਕੋਈ ਮੂਏਗਾ ਉਹ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਮੰਜੀਆਂ ਲੈਕੇ ਆ ਜਾਏਗਾ ਦਸ ਫਿਰ ਕਿਸ ਕਿਸ ਨੂੰ ਜੀਵਤ ਕਰਾਂਗੇ ਮੌਤ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਨੇਮ ਹੈ ਤੇ ਅਟੱਲ ਸਚਾਈ ਹੈ ਇਹ ਇਕ ਦਿਨ ਸਭ ਤੇ ਆਉਣੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਭਾਣੇ ਵਿੱਚ ਦਖਲ ਕਿਉਂ ਦੇਣਾ। ਜਿਸ ਤੇ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਝੱਲਣੀ ਹੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਾਮਾਤਾਂ ਨਾਲ ਸਭ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਹਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਰਾਇ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਰਹੋ ਜਾਂ ਅਸੀਂ ਰਹਾਂਗੇ। ਇਕ ਮਿਆਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੀਆਂ। ਗੁਰੂ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਇਹ ਬਚਨ ਸੁਣ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਰਾਇ ਜੀ ਚੁੱਪ ਚਾਪ ਉਥੋਂ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਅੱਜ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਰਾਇ ਜੀ ਦਾ ਅਸਥਾਨ ਹੈ ਇਥੇ ਆਕੇ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਰਾਇ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਤੇ ਇਕ ਚਾਦਰ ਲਈ ਲੰਮੇ ਪੈ ਗਏ ਅਤੇ ਦਸਵੇਂ ਦੁਆਰ ਰਾਹੀਂ ਸੁਆਸ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤੇ।
ਵੱਡੇ ਭਰਾਤਾ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰ ਛੱਡਦਿਆਂ ਦੇਖ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਗਏ। ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਵੈਰਾਗ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਹੁਣ ਗੁਰੂਸਾਹਿਬ ਹੋਰ ਵੀ ਅੰਤਰ ਧਿਆਨ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਹੱਸੇ ਸਿਰਫ ਉਦੋਂ ਹੀ ਹੱਸੇ ਜਦੋਂ ਜਲਾਦ ਤਲਵਾਰ ਦਾ ਵਾਰ ਕਰਨ ਲੱਗਾ ਸੀ।

ਜਦੋਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾਤਾਂ ਦੇਣ ਆਉਂਦਾ ਏ
ਤਾਂ ਝੋਲੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇ
।। ੴ ਸਤਿਨਾਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ :
ਧੰਨਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ੴ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ੴ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ੴ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ੴ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ।।

धनासरी महला ५ ॥ पानी पखा पीसउ संत आगै गुण गोविंद जसु गाई ॥ सासि सासि मनु नामु सम्हारै इहु बिस्राम निधि पाई ॥१॥ तुम्ह करहु दइआ मेरे साई ॥ ऐसी मति दीजै मेरे ठाकुर सदा सदा तुधु धिआई ॥१॥ रहाउ ॥ तुम्हरी क्रिपा ते मोहु मानु छूटै बिनसि जाइ भरमाई ॥ अनद रूपु रविओ सभ मधे जत कत पेखउ जाई ॥२॥ तुम्ह दइआल किरपाल क्रिपा निधि पतित पावन गोसाई ॥ कोटि सूख आनंद राज पाए मुख ते निमख बुलाई ॥३॥ जाप ताप भगति सा पूरी जो प्रभ कै मनि भाई ॥ नामु जपत त्रिसना सभ बुझी है नानक त्रिपति अघाई ॥४॥१०॥

अर्थ: (हे प्रभु! कृपा कर) मैं (तेरे) संतों की सेवा में (रह के, उनके लिए) पानी (ढोता रहूँ, उनको) पंखा (झलता रहूँ, उनके लिए आटा) पीसता रहूँ, और, हे गोबिंद! तेरी सिफत सलाह तेरे सुन गाता रहूँ। मेरे मन प्रतेक साँस के साथ (तेरा) नाम याद करता रहे, मैं तेरा यह नाम प्राप्त कर लूँ जो सुख शांति का खज़ाना है ॥१॥ हे मेरे खसम-प्रभु! (मेरे ऊपर) दया कर। हे मेरे ठाकुर! मुझे ऐसी अक्ल दो कि मैं सदा ही तेरा नाम सिमरता रहूँ ॥१॥ रहाउ ॥ हे प्रभु! तेरी कृपा से (मेरे अंदर से) माया का मोह ख़त्म हो जाए, अहंकार दूर हो जाए, मेरी भटकना का नास हो जाए, मैं जहाँ जहाँ जा के देखूँ सब में मुझे तूँ आनंद-सरूप ही वसता दिखे ॥२॥ हे धरती के खसम! तूँ दयाल हैं, कृपाल हैं, तूँ दया का खज़ाना हैं, तूँ विकारियों को पवित्र करने वाले हैं। जब मैं आँख झमकण जितने समय के लिए मुँहों तेरा नाम उचारता हूँ, मुझे इस तरह जापता है कि मैं राज-भाग के करोड़ों सुख आनन्द प्रापत कर लिए हैं ॥३॥ वही जाप ताप वही भगती पूरन मानों, जो परमात्मा के मन में पसंद आती है। हे नानक जी! परमात्मा का नाम जपिया सारी त्रिसना खत्म हो जाती है, (माया वाले पदार्थों से) पूरन तौर से संतुस्टी हो जाती है ॥४॥१०