ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਬੜਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਬੰਦਾ ਸੀ । ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪੱਗ ਬੰਨ੍ਹ ਲੜਾਕੇ ਬੰਦੇ ਤਾਂ ਸੂਬਾ ਸਰਹੰਦ ਦੇ ਆਖੇ ਸ਼ਾਹੀ ਲਸ਼ਕਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਵਾਸਤੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ ਸਨ , ਪਰ ਆਪ ਨਹੀਂ ਸੀ ਗਿਆ । ਬੀਮਾਰੀ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਲਾ ਲਿਆ । ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਨਵੀਂ ਬੇਗਮ ਨੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ । ਬੰਦਾ ਵੀ ਚੰਚਲ ਮਨ ਸੀ । ਉਸ ਨੇ ਪੂਰਨ ਮਸੰਦ ਨੂੰ ਬੰਦੀਖ਼ਾਨੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ । ਹਨੇਰੇ ਬੰਦੀਖ਼ਾਨੇ ਵਿਚ , ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਿਆ ਹੋਵੇ । ਉਸ ਨੇ ਪੂਰਨ ਮਸੰਦ ਦੇ ਟੱਬਰ , ਪਤਨੀ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ ਸੀ ਕਿ ਬੜੀ ਸੁੰਦਰ ਤੋਂ ਜਵਾਨ ਹੈ , ਭਾਵੇਂ ਦੋ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਂ ਸੀ , ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹ ਪਾਣੀ ਭਰ ਆਇਆ । ਮੰਦਾ ਚਿਤਵਿਆ ਤੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਆਪ ਪੂਰਨ ਦੇ ਘਰ ਗਿਆ । ਪੂਰਨ ਦਾ ਘਰ ਸਾਮਾਨ ਨਾਲ ਤਾਂ ਭਰਿਆ ਸੀ , ਪਰ ਬੰਦਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਸਭ ਡਰਦੇ ਨੱਠ ਗਏ ਸਨ । ਘਰ ਸੁੰਞਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ । ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਉਪਰ ਜਾ ਕੇ ਤੱਕਿਆ ਤਾਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋਇਆ ਕਿ ਪੂਰਨ ਦੀ ਵਹੁਟੀ ਦੁਰਗੀ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਬੋਲਿਆ , “ ਲੁੱਟੋ ਸਾਰਾ ਘਰ , ਅੰਨ , ਕੱਪੜਾ , ਬਰਤਨ ਸਭ ਕੁਝ ਲੁੱਟ ਕੇ ਮੇਰੇ ਮਹਿਲਾਂ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਾਓ ਤੇ ਮੈਂ ਲੱਭਦਾ ਹਾਂ ਦੁਰਗੀ ਨੂੰ । ” ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਇਕ ਮਰਾਸੀ ਸੀ , ਉਹ ਬੜਾ ਕਾਂਟਾ ਸੀ ਤੇ ਬਲੋਲਪੁਰ ਦੇ ਘਰ ਘਰ ਦਾ ਜਾਣੂੰ ਸੀ , ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਸੀ ਮੇਹਰ । ’ ’ ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ । ‘ ਹਜ਼ੂਰ । ” ਆਖ ਕੇ ਮੇਹਰ ਅੱਗੇ ਹੋਇਆ । ਤੇਰੀ ਅਕਲ ਦੇਖਣੀ ਹੈ । ” “ ਮੇਰੀ ਅਕਲ ਤਾਂ ਤੇਜ਼ ਹੈ ਪਰ ਕਿਸਮਤ ਹੀ ਖੋਟੀ ਹੈ । ” “ ਕਿਸਮਤ ਚੰਗੀ ਹੋ ਜਾਏਗੀ , ਸੋਨੇ ਦੇ ਕੜਿਆਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਜੇ …. ‘ ਕੀ ਖ਼ਿਦਮਤ ਕਰਾਂ ਹਜ਼ੂਰ ਦੀ ? ਦੁਰਗੀ ਨੂੰ ਲੱਭ । ” “ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਹੈ ? ” “ ਹੋਰ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ । ” “ ਇਹ ਆਈ ਸਮਝੋ ….. ਮੇਹਰੂ ਮਰਾਸੀ ਤਾਂ ਫ਼ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ । ” “ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ । ” ‘ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ । ” ਕੀ ? ” “ ਤੁਸੀਂ ਬੈਠੋ ਪੂਰਨ ਦੇ ਘਰ । ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਫਿਰੇ ਤਾਂ ਸਭ ਨੇ ਡਰ ਜਾਣਾ ਹੈ ਤੇ ਦੁਰਗੀ ਵੀ ਭੜੋਲੇ ਪੈ ਜਾਏਗੀ । ‘ ‘ “ ਜੇ ਮੈਂ ਪੂਰਨ ਦੇ ਘਰ ਬੈਠਾਂਗਾ ? ” ਤਾਂ ….। ” “ ਕੀ ਹੋਏਗਾ ? ” “ ਦੇਖਣਾ . … ਮੈਂ ਜੂ ਅਰਜ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਬੈਠੋ । ਉਪਰ ਜਾ ਕੇ । ਉਹਦੇ ਪਲੰਘ ’ ਤੇ । ਮੈਂ ਜਾਦੂ ਕਰਾਂਗਾ । ” “ ਜਾਹ ਦਫ਼ਾ ਵੀ ਹੋ । ’ ’ “ ਲੌ , ਮੈਂ ਚੱਲਿਆ ਤੇ ਖੋਟੇ ਪੈਸੇ ਵਾਂਗ ਵਾਪਸ ਵੀ ਆਇਆ ਸਮਝੋ । ਇਹ ਆਖ ਕੇ ਮਰਾਸੀ ਤੁਰ ਪਿਆ । ਉਸ ਨੇ ਘਰ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਪੁੱਛਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ — ਉਹ ਜ਼ਰੂਰ ਕਿਸੇ ਹਿੰਦੂ ਦੇ ਘਰ ਹੋਏਗੀ । ਉਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ । ਰਾਜਾ ਰਾਮ | ਪਈ ਪੂਰਨ ਦੀ ਵਹੁਟੀ ਦੁਰਗੀ ਕਿਤੇ ਹੋਊ ? ” ਮਰਾਸੀ ਨੇ ਇਕ ਹਿੰਦੂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ , ਇਹ ਨੌਜਵਾਨ ਕਰਾੜ ਬਿਸ਼ਨੇ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ । ਦਰਗੀ । ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਬੋਲਿਆ । ਹਾਂ ਦੇਖੀ ਨਹੀਂ । ” “ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੂਰਨ ਨੂੰ ਨਵਾਬ ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਬੰਦੀ ਖ਼ਾਨੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੱਤਾ । ਦੁਰਗੀ ਤਕ ਸੁਨੇਹਾ ਜ਼ਰੂਰ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਹੈ । ” “ ਅਸਾਡੇ ਘਰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਗਈ । ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹਾਂ । “ ਕਿਸ ਦੇ ਘਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ? ” “ ਮੇਰਾ ਖ਼ਿਆਲ ਹੈ ? ’ ’ “ ਕੀ “ ਏਹ ਕਿ .. … । ” “ ਬੋਲ ਝਿਜਕਦਾ ਕਿਉਂ ਹੈਂ ? ਮੈਂ ਤਾਂ ਪੂਰਨ ਦਾ ਭਰਾ ਬਣਿਆ ਹਾਂ । ਇਹ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਗ਼ਰੀਬ ਮਰਾਸੀ ਹਾਂ । ” “ ਉਹ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ , ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ । ” ‘ ‘ ਸੋਚ ਲੈ । ” ਦੋਵੇਂ ਚੁੱਪ ਕਰ ਕੇ ਖਲੋ ਗਏ । “ ਮੇਰਾ ਖ਼ਿਆਲ ਹੈ …..। ’ ’ ਕੀ ? ” ‘ ਉਹ ਜ਼ਰੂਰ । ” ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਅਸਲ ਵਿਚ ਸੱਚ ਦੱਸਣੋਂ ਝਿਜਕਦਾ ਸੀ । ਦੱਸ ਵੀ । “ ਉਹ ਘਸੀਟੇ ਖੱਤਰੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਏਗੀ , ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਉੱਠਣ ਬੈਠਣ ਹੈ । ’ ’ ਉਧਰ ਜਾਵਾਂ ? ” ‘ ਹਾਂ ! ’ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪ ਮਰਾਸੀ ਸਿੱਧਾ ਘਸੀਟੇ ਖੱਤਰੀ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਿਆ । ਘਸੀਟਾ ਬਲੌਲਪੁਰ ਦਾ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ ਵੀ ਸੀ ਤੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਵੀ । ਉਹ ਆਪ ਵਡੇਰੀ ਉਮਰ ਦਾ ਸੀ , ਮੁੰਡੇ ਕੰਮ – ਧੰਧਾ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਮੁੰਡੇ ਸਨ , ਸੂਰਜ ਤੇ ਗਰਜੂ । ਦੋਵੇਂ ਧੀਆਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ । ਮਰਾਸੀ ਮੇਹਰੂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਅੱਗੇ ਗਿਆ । ਸਦਰ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਬੰਦ ਸੀ । ਉਹਨੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੜਕਾਇਆ ਤਾਂ ਸਬੱਬੀਂ ਸੂਰਜ ਨੇ ਬੂਹਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ । ਉਹ ਸਾਦਾ ਜਿਹਾ ਬੰਦਾ ਸੀ , ਵਲ – ਛਲ ਨਹੀਂ ਸਨ ਆਉਂਦੇ । “ ਪੂਰਨ ਦੀ ਵਹੁਟੀ ਦੁਰਗੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਤੁਸਾਂ ਦੇ ਘਰ ? ” “ ਦੁਰਗੀ । ” “ ਆਹੋ ! ” ‘…
ਉਹ ਆਈ ਤਾਂ ਸੀ ?? “ ਦੇਖ ਤਾਂ ਘਰ ਹੈ । “ ਅੱਛਾ ” ਆਖ ਕੇ ਉਹ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਗਿਆ ਤੇ ਆ ਕੇ ਆਖਣ ਲੱਗਾ , “ ਦੁਰਗੀ ਪੁੱਛਦੀ ਹੈ , ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ? ” “ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪ ਪੂਰਨ ਸੱਦਦਾ ਹੈ । ਘਰ ਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਨਵਾਬ ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਆਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ” ‘ ਸੱਚ ਆਖਦਾ ਹੈਂ ? ” ‘ ਹੋਰ ਝੂਠ । ’ ’ “ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ” ‘ ਭੇਜ ਮੈਂ ਨਾਲ ਲੈ ਚੱਲਦਾ ਹਾਂ । ” “ ਉਹ ਪੁੱਛਦੀ ਹੈ , ਪੂਰਨ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਆਏ ? ” “ ਉਹ ਘਾਬਰੇ ਹਨ । ਮੈਨੂੰ ਉਚੇਚਾ ਭੇਜਿਆ ਹੈ । ਜੀਊਣਾ ਤਾਂ ਮੁੜਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ । ” ਉਹ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਹੀ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਦੁਰਗੀ ਆ ਗਈ ਤੇ ਦੁਰਗੀ ਨੇ ਮੇਹਰੂ ਨੂੰ ਆਖਿਆ “ ਮੇਹਰੂ , ਆ ਗਏ ਉਹ ? ’ ’ “ ਜੀ ਘਰ ਬੈਠੇ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ । ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਕੀਤਾ , ਭਰਿਆ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਆ ਗਏ । ” “ ਕੀ ਕਰਦੀ , ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦਾ ਡਰ ਸੀ । ” “ ਕੋਈ ਡਰ ਨਹੀਂ । ਆਉ । ” “ ਚੱਲ । ” ਦੁਰਗੀ ਨੇ ਬੱਚੇ ਰਹਿਣ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਇਕੱਲੀ ਚੱਲ ਪਈ । ਉਹ ਮੇਹਰੂ ਨੂੰ ਇਕ ਗ਼ਰੀਬ ਮਰਾਸੀ ਸਮਝਦੀ ਸੀ । ਉਸ ‘ ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਸੀ । ਆਮ ਤੌਰ ‘ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਆਉਣ ਜਾਣ ਵੀ ਸੀ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਮਰਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਘਰੋਂ ਆਉਣੋਂ ਜਾਣੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੋਕਦਾ । ਉਹ ਤੁਰੇ ਤੇ ਕਾਹਲੀ ਨਾਲ ਘਰ ਆਏ । ਸਦਰ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਸੀ । ਉਹ ਅੰਦਰ ਲੰਘੇ । ਮਰਾਸੀ ਨੇ ਬੂਹਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਆਪ ਹੇਠਾਂ ਹੀ ਖਲੋ ਗਿਆ । ਦੁਰਗੀ ਉਪਰ ਚੜ੍ਹ ਗਈ । ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹਦਿਆਂ ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਧੜਕਿਆ ਤੇ ਪੈਰ ਥਿੜਕਿਆ । ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿਚੋਂ ਭੈ ਲੱਗਾ । ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉਪਰ ਗਈ । “ ਜੀ …..। ” ਉਸ ਨੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਵੜਦਿਆਂ ਆਵਾਜ਼ ਦਿੱਤੀ । ਪਰ ਅੰਦਰੋਂ ਕੋਈ ਉੱਤਰ ਨਾ ਮਿਲਿਆ । ਉਹ ਅੱਗੇ ਹੋਈ । “ ਆ ਗਈ । ” ਉਸ ਦੇ ਕੰਨੀਂ ਆਵਾਜ਼ ਪਈ । ਉਸ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਇਕ ਦਮ ਉਸ ਦੀ ਡਾਡ ਨਿਕਲ ਗਈ । ਡਰ ਨਾ ……। ” ਹੇ ਭਗਵਾਨ । ” ਦੁਰਗੀ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿਕਲਿਆ । ਉਹ ਹਰਨੀ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਦੇ ਕਾਬੂ ਆ ਗਈ । ਹਵੇਲੀ ਵਿਚ ਇਕੱਲੀ । ਜੇ ਬੱਚਿਆਂ , ਘਰ ਵਾਲੇ ਤੇ ਇਸ ਘਰ ਦੀ ਸੁੱਖ ਮੰਗਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਚੁੱਪ ਰਹੋ । ਪੂਰਨ ਬੰਦੀਖਾਨੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਉਸ ਨੇ ਘਰ ਆਇਆ ਗੁਰੂ ਨਹੀਂ ਫੜਾਇਆ । ਉਸ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਜਾਏਗਾ । “ ਦੁਰਗੀ ਦਾ ਸਰੀਰ ਪਥਰਾਉਣ ਲੱਗਾ । ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਡਾਡ ਹੋਰ ਮਾਰੀ , “ ਮੈਨੂੰ ਖ਼ਿਮਾ ਕਰੋ ! ਮੈਂ …। ” ਉਹ ਪੂਰੀ ਗੱਲ ਨਾ ਕਰ ਸਕੀ । ਪਰੇ ਨੂੰ ਹੋਈ ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਉੱਛਲ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਹੋਂ ਫੜ ਲਿਆ , ਜਿਉਂ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਗੁੱਟ ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਭਾਰੀ ਹੱਥ ਵਿਚ ਆਇਆ । ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਇਕ ਦਮ ਨਿਕਲਿਆ , “ ਹੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ! ਤੇਰਾ ਆਸਰਾ “ ਹੇ ਸਤਿਗੁਰੂ । ” ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਗੂੰਜਿਆ । ਹੁਣ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਾ ਨਾਮ ਲੈ ਕੇ ਭਲਾ ਕਿਉਂ ਨਾ ਆਸਰਾ ਮਿਲੇ । ਜਿਹੜਾ ਗੁਰੂ ਦਾ ਹੋ ਜਾਏ , ਖ਼ਿਮਾ ਮੰਗ ਲਵੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਜ਼ਰੂਰ ਉਸ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਉਸ ਵੇਲੇ ਹੇਠੋਂ ਮਰਾਸੀ ਨੇ ਆਵਾਜ਼ ਦਿੱਤੀ , “ ਨਵਾਬ ਸਾਹਿਬ ! ਨਵਾਬ ਸਾਹਿਬ । ਹੇਠਾਂ ਆਉ । ” “ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ ? ” “ ਫ਼ੌਜ ਆ ਗਈ । ਫ਼ੌਜਦਾਰ ਆਏ । ” ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਹੱਥ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ । “ ਇਸ ਨੂੰ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਬੰਦ ਕਰੋ , ਇਸ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਨਾ ਜਾਏ । ” “ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ । ” ਆਖ ਕੇ ਮੇਹਰੂ ਨੇ ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰੇ । ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਸਦਰ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਅੱਗੇ ਸਰਹਿੰਦ ਦਾ ਇਕ ਫ਼ੌਜਦਾਰ ਘੋੜੇ ਉੱਤੇ ਸਵਾਰ ਖਲੋਤਾ ਸੀ । “ ਗੁਰੂ ਆਇਆ ; ਤੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ । ….. ਤੇ । ” “ ਮੈਂ ਵੀ ਪਤਾ ਕਰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਹਾਂ । ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ , ਸੁਣਿਆ ਸੀ ਇਸ ਘਰ ਆਇਆ , ਘਰ ਦਾ ਮਾਲਕ ਫੜ ਕੇ ਅੰਦਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ।… ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਈ ਸੀ । ਇਸ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਕੌਣ ਸੀ ? ” “ ਪੂਰਨ ਮਸੰਦ ….. ਗੁਰੂ ਦਾ ਸੇਵਕ । ” ਗੁਰੂ ਦਾ ਸੇਵਕ । ” “ ਹਾਂ ਹਜ਼ੂਰ “ ਫਿਰ ਮਕਾਨ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖਿਆ । ” ‘ ਹਾਂ । ’ ’ “ ਦੇਖੋ , ਗੁਰੂ ਜ਼ਰੂਰ ਬਲੋਲਪੁਰ ਵਿਚ ਹੋਏਗਾ । ਉਹ ਥੱਕਾ ਤੇ ਭੁੱਖਾ ….. ਇਕ ਇਕ ਘਰ ਦੇਖੋ ….. ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਘਰ ਹੀ ਨਹੀਂ , ਸਗੋਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਵੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਉ , ਇਕ ਇਕ ਕਮਰਾ …..। ਜਿਵੇਂ ਹੁਕਮ ! ‘ ਆਉ , ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਜਵਾਨ ਏਧਰ ਲੱਭਣ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੈ ।….. ਲੱਭੋ ਗੁਰੂ ਜੀਊਂਦਾ ਨਾ ਜਾਏ । ” ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਫ਼ੌਜਦਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਤੁਰਨਾ ਪਿਆ । ਪਿੰਡ ਦੀ ਸ਼ਾਮਤ ਆ ਗਈ , ਘਰ ਘਰ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ।
(ਚਲਦਾ )

ਮੇਰੇ ਮਨ ਸਤਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਲਾਗੁ ॥ ਜੋ ਦੀਸੈ ਸੋ ਵਿਣਸਣਾ ਮਨ ਕੀ ਮਤਿ ਤਿਆਗੁ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ( ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ ਮ : ੫ ) ***** —– —- ***** ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਨਿ ਆਪਣਾ ਤਿਨ੍ਹਾ ਵਿਟਹੁ ਹਉ ਵਾਰਿਆ ॥ ( ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ ਮਃ ੩ ) ਭਾਈ ਜੀਊਣਾ ਭਾਵੇਂ ਸੇਵਕ ਸੀ । ਉਸ ਨੇ ਗੁਰ – ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਸਨ । ਅਨੰਦਪੁਰ ਦੋ ਵਾਰ ਗਿਆ ਸੀ , ਪਰ ਜਦੋਂ ਪੂਰਨ ਨੱਸ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਹੋਇਆ । ਉਸ ਨੇ ਮਾਲਕਣ ਦੁਰਗੀ ਅੱਗੇ ਵੀ ਦੁੱਖ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ , ਪਰ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ , ਹੈ ਸੀ ਸੇਵਕ । ਰਾਤ ਪਹਿਰਾ ਰੱਖਣਾ ਤੇ ਡੰਗਰਾਂ ਨੂੰ ਪੱਠੇ ਪਾਉਣੇ , ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ । ਇਕ ਸੱਚਾ ਸੁੱਚਾ ਈਮਾਨਦਾਰ ਸੇਵਕ ਸੀ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਚਲੇ ਗਏ । ਪੂਰਨ ਦੀ ਕਠੋਰਤਾ ਉੱਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਰੰਜ ਆਇਆ ਤੇ ਮੁੜ ਆਪ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਨੱਠ ਤੁਰਿਆ । ਜੀਊਣੇ ਨੂੰ ਦੇਰ ਲੱਗ ਗਈ ਸੀ , ਪਿੰਡੋਂ ਬਾਹਰ ਜੰਗਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਉਹ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਤੁਰਿਆ । ਉਸ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਿਚ ਕਾਹਲ ਆ ਗਈ , ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਜੋਤ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ । ਉਹ ਮਾਹੀ ਨੂੰ ਭਾਲਣ ਲੱਗੀਆਂ । ਉਹ ਸਹਿਜਧਾਰੀ ਸੀ । ਅਜੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਛਕਿਆ । ਨਾਮ – ਬਾਣੀ ਦੀ ਲਗਨ ਲੱਗੀ ਸੀ , ਪਰ ਗ਼ਰੀਬੀ ਤੇ ਸੇਵਾਦਾਰੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਭਗਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਨ ਦਿੰਦੀ । ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਸੇਵਕ ਸੀ । ਭਾਈ ਜੀਊਣੇ ਨੇ ਪੈਰੀਂ ਜੁੱਤੀ ਨਾ ਪਾਈ । ਉਸ ਦੇ ਦਿਲ ਨੇ ਆਵਾਜ਼ ਦਿੱਤੀ , “ ਜੀਊਣਿਆ , ਤੇਰਾ ਪਿਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨੰਗੀਂ ਪੈਰੀਂ ਤੇ ਤੂੰ ਜੁੱਤੀ ਪਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਜਾਏਂ ? ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ” ਮਨ ਦੀ ਇਸ ਆਵਾਜ਼ ‘ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਜੁੱਤੀ ਪੈਰਾਂ ਤੋਂ ਲਾਹ ਕੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ । ਉਹ ਨੰਗੀਂ ਪੈਰੀਂ ਨੱਠ ਉੱਠਿਆ , ਗਿੱਲੀ ਧਰਤੀ ਵੱਲ ਦੇਖਦਾ ਗਿਆ । ਪੈੜ ਲੱਭਣ ਲਈ , ਪੈੜ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਕੰਵਲਾਂ ਦਾ , ਜਿਹੜੇ ਚਰਨ ਜੋੜੇ ਨਾਲ ਚੱਲਦੇ , ਮਖ਼ਮਲੀ ਗਦੇਲਿਆਂ ‘ ਤੇ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਸੇਵਕ ਘੁਟ ਕੇ ਮਾਲਸ਼ਾਂ ਕਰਦੇ । ਚੰਦਨ ਦੇ ਪਊਏ ਪਾਉਂਦੇ । ਅੱਗੇ ਪਿੱਛੇ ਸੇਵਕ ਫਿਰਦੇ । ਪਰ ਵੇਖੋ ਰੰਗ ਕਰਤਾਰ ਦੇ , ਭਾਈ ਜਿਊਣਾ ਸੋਚਦਾ ਗਿਆ , “ ਧਰਮ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਬਦਲੇ ਚੋਜੀ ਪ੍ਰੀਤਮ ਨੂੰ ਕੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ । ਨੰਗੀਂ ਪੈਰੀਂ , ਖ਼ਤਰੇ ਪੈਰ ਪੈਰ ‘ ਤੇ , ਭੁੱਖੇ ਭਾਣੇ । ” ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਉਹ ਹੋਰ ਨੱਠਿਆ , ਝਾੜੀ ਝਾੜੀ ਦੇਖਣ ਲੱਗਾ । ਉਸ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਸੂਲਾਂ ਵੱਜਣ ਲੱਗੀਆਂ । ਪੀੜ ਨੂੰ ਪੀਂਦਾ ਹੋਇਆ ਆਖੀ ਗਿਆ : “ ਓ ਦਾਤਾ ਜੀ ! ਮੈਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿਉ । ਆਪ ਹੀ ਦੱਸੋ ਕਿਥੇ ਹੋ ? ਮੈਂ ਆਪ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਬਚ ਸਕਦਾ ….. ਅੰਨ…
ਜਲ ਨਹੀਂ ਛਕਣਾ । ਕਰੋ ਕ੍ਰਿਪਾ । ’ ’ ਉਸ ਪੈੜ ਦੇਖੇ , ਨੰਗੇ ਪੈਰ , ਨੱਠੇ ਜਾਂਦੇ ਪੁਰਸ਼ ਦੇ , ਝੁਕ ਕੇ ਨਿਮਸ਼ਕਾਰ ਕੀਤੀ , ਖ਼ਾਕ ਚੁੱਕ ਕੇ ਨੈਣਾਂ ਨਾਲ ਲਾਈ , ਏਧਰ ਹੀ ਗਏ , ਦੀਨ ਦੁਨੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਜ਼ਰੂਰ ਮਿਲ ਪੈਣਗੇ । ” “ ਕੌਣ ਏ ? ਠਹਿਰ ! ” ਇਕ ਕੜਕਵੀਂ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ । ਉਸ ਨੇ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਚਾਰ ਪਠਾਣ ਦਿਉਆਂ ਵਰਗੇ , ਉਧਰੋਂ ਵਧੇ ਤੇ ਦੋ ਖੱਬੇ ਪਾਸਿਓਂ । ਉਹ ਵੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ । ਭਾਈ ਜੀਊਣਾ ਖਲੋ ਗਿਆ । ਉਹ ਇਕ ਪਲ ਵਿਚ ਜਾਣ ਗਿਆ ਕਿ ਅੰਤ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ । ਇਹਨਾਂ ਦੁਸ਼ਟਾਂ ਨੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਕਰਨ ਤੋ ਨਹੀਂ ਰੁਕਣਾ । “ ਅੱਛਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ , ਜੋ ਆਪ ਦਾ ਹੁਕਮ । ” ਉਸ ਦੀ ਆਤਮਾ ਦਾ ਬੋਲ ਸੀ । “ ਕੌਣ ਹੈਂ ? ” ਇਕ ਨੇ ਅੱਗੇ ਹੋ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ । “ ਜੀਊਣਾ । ” ਭਾਈ ਜੀਊਣੇ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ । “ ਕਿਥੋਂ ? ’ ’ ‘ ‘ ਬਲੋਲਪੁਰ ਤੋਂ । ” “ ਏਧਰ ਕੀ ਲੈਣ ਆਇਆ ? ” “ ਮੇਰੀਆਂ ਦੋ ਘੋੜੀਆਂ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਜੰਗਲ ਵੱਲ ਆ ਗਈਆਂ ਹਨ , ਖੁਰਾ ਨਹੀਂ ਲੱਭਦਾ । ਮੇਰਾ ਮਾਲਕ ਹਸ਼ਮਤ ਖ਼ਾਨ ਰੁਹੇਲਾ ਹੈ । ‘ ‘ “ ਤੂੰ ਹਿੰਦੂ ਹੈਂ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨ ? ” “ ਹਿੰਦੂ ! ਸੇਵਕ ਹਾਂ । ” “ ਝੂਠ ਬੋਲਦਾ ਹੈ । ” ਇਕ ਨੇ ਤਲਵਾਰ ਮੋਢੇ ‘ ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਆਖਿਆ । “ ਗੁਰੂ ਵੱਲ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਚੱਲਿਆ ? ” “ ਗੁਰੂ ….. ਕੌਣ ਗੁਰੂ ? ‘ ‘ “ ਅਨੰਦਪੁਰ ਵਾਲਾ । ” “ ਨਹੀਂ ! ” ਭਾਈ ਜੀਊਣੇ ਨੇ ਝੂਠ ਬੋਲਿਆ । “ ਮਾਰੋ ! ” ਇਕ ਬੋਲਿਆ । “ ਨਹੀਂ — ਮਾਰੋ ਨਾ । ਇਸ ਕੋਲੋਂ ਪੁੱਛੋ — ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਗੁਰੂ ਦਾ ਸੇਵਕ ਹੈ — ਨੰਗੀਂ ਪੈਰੀਂ , ਵਿਆਕੁਲ ਦਸ਼ਾ ਵਿਚ । ” ਹਾਂ । ਮੈਨੂੰ ਐਵੇਂ ਨਾ ਮਾਰੋ । ” “ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ , ਉੱਕਾ ਨਹੀਂ ਪਤਾ — ਮੈਂ ਘੋੜੀਆਂ ਲੱਭਣ ਆਇਆ “ ਚੱਲ ਪਿੱਛੇ – ਪਤਾ ਕਰਾਂਗੇ ਤੂੰ ਕੌਣ ਹੈਂ ? ‘ “ ਖ਼ੁਦਾ ਤੁਸਾਂ ਦਾ ਭਲਾ ਕਰੇ , ਮੈਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿਉ ….. ਮੇਰਾ ਮਾਲਕ ਮੈਨੂੰ ਮਾਰੇਗਾ , ਉਹ ਡਾਢਾ ਹੈ ।… ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ । ” ਜੀਊਣੇ ਨੇ ਤਰਲੇ ਲਏ , ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਿਹਰ ਕੀਤੀ , ਪਠਾਣਾਂ ਦੇ ਮਨ ਬਦਲ ਦਿੱਤੇ , ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜੀਊਣੇ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ । “ ਦੇਖ ਜੇ ਕਿਸੇ ਝਾੜੀ ਉਹਲੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਲੁਕਿਆ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਪਤਾ ਦੇਵੀਂ । ਇਨਾਮ ਮਿਲੇਗਾ । ” ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਖਿਆ । ਜੀਊਣੇ ਜ਼ਬਾਨੋਂ ਕੋਈ ਉੱਤਰ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲੋਂ ਖ਼ਲਾਸੀ ਪਾ ਕੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਜਾ ਵੜਿਆ । ਪਠਾਣ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਚਲੇ ਗਏ ।
( ਚਲਦਾ )

जैतसरी महला ५ ॥ आए अनिक जनम भ्रमि सरणी ॥ उधरु देह अंध कूप ते लावहु अपुनी चरणी ॥१॥ रहाउ ॥ गिआनु धिआनु किछु करमु न जाना नाहिन निरमल करणी ॥ साधसंगति कै अंचलि लावहु बिखम नदी जाइ तरणी ॥१॥ सुख स्मपति माइआ रस मीठे इह नही मन महि धरणी ॥ हरि दरसन त्रिपति नानक दास पावत हरि नाम रंग आभरणी ॥२॥८॥१२॥

हे प्रभु! हम जीव कई जन्मो से गुज़र कर अब तेरी सरन में आये हैं। हमारे सरीर को (माया के मोह के) घोर अँधेरे कुँए से बचा ले, आपने चरणों में जोड़े रख।१।रहाउ। हे प्रभु! मुझे आत्मिक जीवन की कोई समझ नहीं है, मेरी सुरत तेरे चरणों में जुडी नहीं रहती, मुझे कोई अच्छा काम करना नहीं आता, मेरा आचरण भी पवित्र नहीं है। हे प्रभु! हे प्रभु मुझे साध सांगत के चरणों मे लगा दे, ताकि यह मुश्किल (संसार) नदी पार की जा सके।१। दुनिया के सुख, धन, माया के मीठे स्वाद-परमात्मा के दास इन पदार्थों को (अपने) मन में नहीं बसाते। हे नानक! परमात्मा के दर्शन से ही वह संतोख साहिल करते हैं, परमात्मा के नाम का प्यार ही उनके जीवन का गहना है॥२॥८॥१२॥

ਅੰਗ : 702

ਜੈਤਸਰੀ ਮਹਲਾ ੫ ॥ ਆਏ ਅਨਿਕ ਜਨਮ ਭ੍ਰਮਿ ਸਰਣੀ ॥ ਉਧਰੁ ਦੇਹ ਅੰਧ ਕੂਪ ਤੇ ਲਾਵਹੁ ਅਪੁਨੀ ਚਰਣੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਕਿਛੁ ਕਰਮੁ ਨ ਜਾਨਾ ਨਾਹਿਨ ਨਿਰਮਲ ਕਰਣੀ ॥ ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਕੈ ਅੰਚਲਿ ਲਾਵਹੁ ਬਿਖਮ ਨਦੀ ਜਾਇ ਤਰਣੀ ॥੧॥ ਸੁਖ ਸੰਪਤਿ ਮਾਇਆ ਰਸ ਮੀਠੇ ਇਹ ਨਹੀ ਮਨ ਮਹਿ ਧਰਣੀ ॥ ਹਰਿ ਦਰਸਨ ਤ੍ਰਿਪਤਿ ਨਾਨਕ ਦਾਸ ਪਾਵਤ ਹਰਿ ਨਾਮ ਰੰਗ ਆਭਰਣੀ ॥੨॥੮॥੧੨॥

ਅਰਥ: ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਅਸੀਂ ਜੀਵ ਕਈ ਜਨਮਾਂ ਵਿਚ ਭੌਂ ਕੇ ਹੁਣ ਤੇਰੀ ਸਰਨ ਆਏ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ (ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੋਹ ਦੇ) ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੇ ਖੂਹ ਤੋਂ ਬਚਾ ਲੈ, ਆਪਣੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਜੋੜੀ ਰੱਖ।੧।ਰਹਾਉ। ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਮੈਨੂੰ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੂਝ ਨਹੀਂ, ਮੇਰੀ ਸੁਰਤਿ ਤੇਰੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਜੁੜੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ, ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ, ਮੇਰਾ ਕਰਤੱਬ ਭੀ ਸੁੱਚਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਮੈਨੂੰ ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਦੇ ਲੜ ਲਾ ਦੇ, ਤਾ ਕਿ ਇਹ ਔਖੀ (ਸੰਸਾਰ-) ਨਦੀ ਤਰੀ ਜਾ ਸਕੇ।੧। ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸੁਖ, ਧਨ, ਮਾਇਆ ਦੇ ਮਿੱਠੇ ਸੁਆਦ- ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਦਾਸ ਇਹਨਾਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ (ਆਪਣੇ) ਮਨ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਵਸਾਂਦੇ। ਹੇ ਨਾਨਕ! ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਦਰਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸੰਤੋਖ ਹਾਸਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਪਿਆਰ ਹੀ ਉਹਨਾਂ (ਦੇ ਜੀਵਨ) ਦਾ ਗਹਣਾ ਹੈ ॥੨॥੮॥੧੨॥

“ ਕੀ ਕਿਹਾ ….. ਸਿੱਖ – ਗੁਰੂ ਬਲੋਲ ਪੁਰ ਆਇਆ ਸੀ ? ” ਬਲੋਲਪੁਰ ਦਾ ਫ਼ੌਜਦਾਰ ਜਿਹੜਾ ਪਿੰਡ ਦਾ ਮਾਲਕ ਤੇ ਚੌਧਰੀ ਸੀ — ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਬੋਲਿਆ , ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਇਕ ਨਫ਼ਰ ਨੇ ਆ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੱਤਾ । ਉਸ ਵੇਲੇ ਦਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਫ਼ੌਜਦਾਰ ਸੁੱਤਾ ਉੱਠਿਆ ਸੀ । ਉਠਦੇ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹਾ ਮਿਲਿਆ । “ ਪਰ ਤੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿਸ ? ” “ ਕਰੀਮਾ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਸੀ । ” “ ਸੱਦ ਕਰੀਮੇ ਨੂੰ । ” ਨਫ਼ਰ ਚਲਿਆ ਗਿਆ । ਦਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਸੁਸਤੀ ਦੂਰ ਹੋ ਗਈ । ਉਸ ਨੇ ਜਿਹੜੀ ਰਾਤ ਪੀਤੀ ਸੀ , ਉਸ ਦਾ ਅਸਰ ਵੀ ਨਾ ਰਿਹਾ । ਗੁੱਸਾ ਤੇ ਹੈਰਾਨੀ ਉਸ ਦੇ ਦਿਲ – ਦਿਮਾਗ਼ ਉੱਤੇ ਗਰਮੀ ਬਣ ਕੇ ਛਾ ਗਈ । ਨਫ਼ਰ ਕਰੀਮ ਦੀਨ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਲੈ ਆਇਆ । ਕਰੀਮ ਮੁਸਲਮਾਨ ਜਾਤ ਦਾ ਤੇਲੀ ਸੀ । ਉਹ ਡਰਦਾ ਡਰਦਾ ਆਇਆ ਤੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਖਲੋ ਗਿਆ । “ ਓਏ ! ਕਰੀਮੇ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ! ਤੈਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਤਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਗੁਰੂ ਆਇਆ ਬਲੋਲਪੁਰ ? ” ‘ ਹਜ਼ੂਰ ਮਾਈ ਬਾਪ ” ਕਰੀਮਾ ਕੰਬ ਗਿਆ । ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਟੋਟ ਨਾਲ ਲਾਲ ਅੱਖਾਂ ਡਰਾਉਣੀਆਂ ਸਨ ਫ਼ੌਜਦਾਰ ਦੀਆਂ । ਭਵਾਂ ਚੜ੍ਹੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਤੇ ਮੱਥੇ ਉੱਤੇ ਵੱਟ । ਮਾਈ ਬਾਪ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ….. ਛੇਤੀ ਦੱਸ । ” “ ਮੈਂ ਕੀ ਦੱਸਾਂ ? ( ਦੱਸ ਤੈਨੂੰ ਕਿਸ ਦੱਸਿਆ ? ” “ ਤੇਜੂ ਮਿਸ਼ਰ ਮੇਰੇ ਗੁਆਂਢ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਆਪਣੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ , ਉਹ ਰਤਾ ਬੋਲੀ ਹੈ , ਉੱਚੀ ਬੋਲਦਾ ਸੀ । ” “ ਕੀ ਆਖਦਾ ਸੀ ?? “ ਉਹ ਆਖਦਾ ਸੀ ਮੈਂ ਤੜਕੇ ਗਿਆ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਗੁਰੂ ਪੂਰਨ ਮਸੰਦ ਦਾ ਘਰ ਲੱਭਦਾ ਸੀ । ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਛੱਡ ਆਇਆ । ” “ ਹੂੰ … ਹੁਣੇ ਤੇਜੂ ਤੇ ਪੂਰਨ ਨੂੰ ਸੱਦੋ । ਕਾਫ਼ਰ ਉਪਰੋਂ ਗੱਲਾਂ ਕੀ ਕਰਦੇ ਤੇ ਵਿਚੋਂ ਕੀ । ਸੱਦੋ ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਪਤਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ । ਵਾਹ ਦਾਤਾ ! ਤੇਰੇ ਖੇਲ ! ਕੀ ਕੀ ਕੌਤਕ ਰਚੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ” ਤੇਜੂ ਮਿਸ਼ਰ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹਾ ਮਿਲਿਆ । ਉਹ ਹਉਕੇ ਲੈਂਦਾ , ਕੰਬਦਾ ਤੇ ਮੁੜ ਮੁੜ ਘਰ ਵੱਲ ਦੇਖਦਾ ਹੋਇਆ ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਮਹਿਲ ਵੱਲ ਗਿਆ । ਉਸ ਨੂੰ ਜਿਵੇਂ ਆਸ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਜੀਊਂਦਾ ਮੁੜ ਘਰ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗਾ । ਉਸ ਦੀ ਪੰਡਤਾਣੀ ਤਾਂ ਗਸ਼ ਖਾ ਕੇ ਧਰਤੀ ‘ ਤੇ ਡਿੱਗ ਪਈ । “ ਮੈਂ ….. ਜੀ ਮੈਨੂੰ ਮੁਆਫ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਏ । ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਕਸੂਰ ਨਹੀਂ । ” ਤੇਜੂ ਮਿਸ਼ਰ ਦੂਰੋਂ ਹੀ ਰੌਲਾ ਪਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਫ਼ੌਜਦਾਰ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਉੱਤੇ ਜਾ ਡਿੱਗਾ । ਰੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ , ਰੋਂਦਾ ਨਾ ਤਾਂ ਕਰਦਾ ਵੀ ਕੀ ? ਉਹ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਜਦੋਂ ਗ਼ੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ , ਤਦੋਂ ਕਿਸੇ ਦੀਦ ਮੁਰੀਦ ਦਾ ਨਾ ਬਣਦਾ । ਉਸ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ । ‘ ‘ ਸੱਚ ਦੱਸੋਂ ਤਾਂ ਬਚ ਜਾਏਂਗਾ । ” ਫ਼ੌਜਦਾਰ ਨੇ ਅੱਗੋਂ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ । “ ਸੱਚ ਇਹ ਹੈ । ” ਤੇਜੂ ਮਿਸ਼ਰ ਕੁਝ ਹੌਂਸਲੇ ਨਾਲ ਬੋਲਿਆ । ਪਰ ਫ਼ੌਜਦਾਰ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਤੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਡਰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ । ਉਸ ਨੇ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਦੱਸ ਦਿੱਤੀ , “ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ , ਜਦੋਂ ਮੁੜਿਆ ਤਾਂ ਜੀਉਣੇ ਨੇ ਦੱਸਿਆ , ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਅਨੰਦਪੁਰ ਵਾਲਾ ਗੁਰੂ ਸੀ । ਤੇਜੂ ਮਿਸ਼ਰ ਨੇਕ ਬੰਦਾ ਸੀ , ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਰਾਹ ਦੱਸਿਆ , ਗੁਰੂ । ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹੀ , ਚੰਡਾਲ ਰੂਪ ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਮਿਸ਼ਰ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਾ ਆਖਿਆ ਤੇ ਬਿਠਾ ਲਿਆ । ਕਰੀਮਾ ਵੀ ਉਹਦੇ ਕੋਲ ਬੈਠ ਗਿਆ । ਪੂਰਨ ਮਸੰਦ ਆਇਆ । ਸਿੱਖਾਂ ਸੇਵਕਾਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਖਾ ਖਾ ਕੇ ਉਹ ਫਿੱਟਿਆ ਸੀ , ਦੇਹ ਇਕ ‘ ਮਹੰਤ ’ ਵਾਂਗ ਭਾਰੀ ਸੀ । ਉਹ ਜਦੋਂ ਦੀਵਾਨ ਖ਼ਾਨੇ ਵਿਚ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਸਹਿਜ ਸੁਭਾ…ਆਖ ਦਿੱਤਾ , “ ਇਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨੌਕਰ ਜੀਊਣੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਪਿੱਛੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ” ਮਸੰਦ ਨੂੰ ਲੈਣੇ ਦੇ ਦੇਣੇ ਪੈ ਗਏ । ਫ਼ੌਜਦਾਰ ਨੇ ਪੁੱਛ ਕੀਤੀ “ ਤੇਰੇ ਘਰ ਵਿਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਵਾਲਾ ਗੁਰੂ ਆਇਆ ? ” “ ਜੀ ਆਇਆ ਸੀ । ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਪਤਾ । ਨੌਕਰ ਨੇ ਬਿਠਾਲ ਲਿਆ , ਮੈਂ ਤਾਂ ਸੁੱਤਾ ਸਾਂ । ” “ ਜਾਗਿਆ ਕਿਵੇਂ ? ‘ ‘ “ ਜੀਊਣੇ ਜਗਾਇਆ । ” “ ਕੀ ਆਖਿਆ ਅਨੰਦਪੁਰ ਵਾਲਾ ਗੁਰੂ ਆਇਆ ਹੈ । ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਮਰ ( ਸ਼ਹੀਦ ) ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਨਹੀਂ । ” “ ਤੂੰ ਕੀ ਆਖਿਆ ? ‘ ‘ “ ਮੈਂ ਆਖਿਆ , ਮੈਂ ਘਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦੇਣਾ । ” ਫਿਰ ? ” “ ਉਹ ਚਲਿਆ ਗਿਆ ਹੇਠਾਂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਵੀ ਖਿਸਕ ਗਿਆ । ” “ ਓ ਸ਼ਿਛੀ , ਹਰੀਮੇ , ਕਰੀਮੇ , ਪਾਊ ਲੰਮਾ ….. ਇਸ ਮਸੰਦ ਨੂੰ ਮਾਰੋ ਜੁੱਤੀਆਂ । ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਦਾ ਇਨਾਮ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ । ਜਾਣ ਕੇ ਨਠਾਇਆ , ਜੇ ਘਰ ਬਿਠਾ ਲੈਂਦਾ , ਖ਼ਬਰ ਦਿੰਦਾ ….. ਕੁੱਤਾ ਸੁਅਰ , ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਇਸ ਨੇ ਕਿਤੇ ਲੁਕਾਇਆ ਹੈ । ਫੜੋ । ” ਗੁਰੂ ਕਿਆਂ ਦਾ ਨਾ ਰਿਹਾ । ਬੇਈਮਾਨੀ ਦਾ ਫਲ ਪੂਰਨ ਮਸੰਦ ਭੁਗਤਣ ਲੱਗਾ । ਦੇਹ ਭਾਰੀ ਸੀ , ਫ਼ੌਜਦਾਰ ਦੇ ਦੋ ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਥੱਲੇ ਸੁੱਟ ਲਿਆ । ਫਾੜ ਫਾੜ ਜੁੱਤੀਆਂ ਪੈਣ ਲੱਗੀਆਂ । ਚੀਕਾਂ ਮਾਰਨ ਲੱਗਾ । ਮਾਰ ਪਈ : “ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ । ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ । ਉਹ ਕਿਧਰ ਗਏ ਪਤਾ ਨਹੀਂ , ਜੀਉਣਾ ਵੀ ਚਲਿਆ ਗਿਆ । ਮੇਰਾ ਘਰ ਦੇਖ ਲੌ …..। ” “ ਤੂੰ ਘਰ ਰੱਖ ਕੇ ਇਤਲਾਹ ਕਿਉਂ ਨਾਂ ਦਿੱਤੀ ? ਫੜਾਇਆ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ? “ਮੈਥੋਂ ਗ਼ਲਤੀ ਹੋਈ । ’ ’ “ ਗ਼ਲਤੀ ਨਹੀਂ , ਜਾਣ ਬੁਝ ਕੇ , ਲਾਓ ਤੌਣੀ । ” ਪੂਰਨ ਮਸੰਦ ਨੂੰ ਮੁੜ ਮਾਰ ਪੈਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ । ਉਸ ਨੂੰ ਕੁੱਟ ਕੁੱਟ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਭਾਰ ਹੌਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਪੂਰਨ ਮਸੰਦ ਦੀ ਵਹੁਟੀ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਮਾਰ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੋਵੇਂ ਬੱਚੇ ਲੈ ਕੇ , ਗਹਿਣਾ ਤੇ ਨਕਦੀ ਜੋ ਚੁੱਕ ਸਕਦੀ ਸੀ , ਚੁੱਕ ਕੇ , ਕਿਸੇ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਲੁਕੀ । ਉਸ ਨੂੰ ਬੇ – ਪਤੀ ਹੋਣ ਦਾ ਡਰ ਸੀ । ਉਸ ਦੇਵੀ ਨੇ ਬੜੇ ਤਰਲੇ ਲਏ ਸਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਦਾ ਸੰਗ ਨਾ ਛੱਡਿਆ ਜਾਏ । ਜੇ ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਆ ਵੀ ਗਏ ਸਨ ਤਾਂ ਆਸਰਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਮਸੰਦ ਸਾੜੇ ਸਨ , ਤਦੋਂ ਪੂਰਨ ਦੀ ਵੀ ਵਾਰੀ ਆ ਗਈ ਸੀ , ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਨੇਕ ਪਤਨੀ ਨੇ , ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਖਿਮਾ ਮੰਗਵਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ , ਉਹ ਨੇਕ ਨੀਅਤ ਮਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਭੀੜ ਬਣੀ ਤਾਂ ਚੋਰੀ ਨਾਲ ਨਿਕਲ ਆਇਆ । ਤੁਰਕਾਂ ਨਾਲ ਰਲ ਗਿਆ । ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਨਾਲ ਉਠਣ ਬੈਠਣ ਬਣਾ ਲਿਆ । ਪਰ ਹਾਕਮ ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਦਾ ਮਿਤ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ । ਉਹ ਤਾਂ ਸਮੇਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਨਾਲ ਹੀ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । “ ਇਸ ਨੂੰ ਬੰਦੀਖ਼ਾਨੇ ਸੁੱਟੋ । ” ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ । “ ਇਸ ਦੇ ਘਰ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਵੋ । ਇਸ ਦੇ ਟੱਬਰ ਨੂੰ ਲਿਆਉ । ” ਉਸ ਵੇਲੇ ਹਾਕਮ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੀ — ਕਾਨੂੰਨ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਕੋਈ ਲਿਖਤੀ ਕਾਨੂੰਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ । ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਪਿਆਦੇ ਪੂਰਨ ਮਸੰਦ ਦੇ ਘਰ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ । ਉਹ ਘਰ ਪੁੱਜੇ ਤਾਂ ਐਸੀ ਦਸ਼ਾ ਹੋਈ ਕਿ ਉਸ ਵੇਲੇ ਰੌਲਾ ਪੈ ਗਿਆ , “ ਨੱਠੋ ! ਭੱਜੋ ! ਗੁਰੂ ਏਧਰ ਜਾਂਦਾ ਦੇਖਿਆ । ” ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਪਿਆਦੇ ਦਿਲਾਵਰ ਖ਼ਾਨ ਵੱਲ ਨੱਠ ਗਏ ਤੇ ਉਥੋਂ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਰੌਲਾ ਵਧ ਗਿਆ , “ ਮਾਰ ਲੌ ….. ਫੜ ਲੈ ’ ’ ਤੇ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਦਗੜ ਦਗੜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ।
(ਚਲਦਾ )

आसा ॥ काहू दीन्हे पाट पट्मबर काहू पलघ निवारा ॥ काहू गरी गोदरी नाही काहू खान परारा ॥१॥ अहिरख वादु न कीजै रे मन ॥ सुक्रितु करि करि लीजै रे मन ॥१॥ रहाउ ॥ कुम्हारै एक जु माटी गूंधी बहु बिधि बानी लाई ॥ काहू महि मोती मुकताहल काहू बिआधि लगाई ॥२॥

(परमात्मा ने) कई बन्दों को रेशम के कपडे (पहनने को) दिये हैं और निवारी पलंग (सोने को); पर कई (बेचारों) को गल चुकी चप्पल भी नहीं मिलती, और कई घरों में (बिस्तर की जगह) पराली ही है॥१॥ (पर) हे मन! ईष्र्या झगडा क्यों करता है? नेक काम करे जा और तू भी (यह सुख हासिल कर ले॥१॥ रहाउ॥ कुम्हार ने एक ही मिटटी गूंधी और उस ने कई प्रकार के रंग लगा दिए (भाव, कई प्रकार के बर्तन बना दिए)। किसी बर्तन में मोती और मोतियों की माला (मनुष्य ने) डाल दी और किसी में (शराब आदि) रोग लगाने वाली वस्तुएं॥२॥

ਅੰਗ : 479

ਆਸਾ ॥ ਕਾਹੂ ਦੀਨ੍ਹ੍ਹੇ ਪਾਟ ਪਟੰਬਰ ਕਾਹੂ ਪਲਘ ਨਿਵਾਰਾ ॥ ਕਾਹੂ ਗਰੀ ਗੋਦਰੀ ਨਾਹੀ ਕਾਹੂ ਖਾਨ ਪਰਾਰਾ ॥੧॥ ਅਹਿਰਖ ਵਾਦੁ ਨ ਕੀਜੈ ਰੇ ਮਨ ॥ ਸੁਕ੍ਰਿਤੁ ਕਰਿ ਕਰਿ ਲੀਜੈ ਰੇ ਮਨ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੁਮ੍ਹ੍ਹਾਰੈ ਏਕ ਜੁ ਮਾਟੀ ਗੂੰਧੀ ਬਹੁ ਬਿਧਿ ਬਾਨੀ ਲਾਈ ॥ ਕਾਹੂ ਮਹਿ ਮੋਤੀ ਮੁਕਤਾਹਲ ਕਾਹੂ ਬਿਆਧਿ ਲਗਾਈ ॥੨॥

ਅਰਥ: (ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ) ਕਈ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੱਪੜੇ (ਪਾਣ ਨੂੰ) ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਤੇ ਨਿਵਾਰੀ ਪਲੰਘ (ਸੌਣ ਨੂੰ); ਪਰ ਕਈ (ਵਿਚਾਰਿਆਂ) ਨੂੰ ਗਲੀ ਹੋਈ ਜੁੱਲੀ ਭੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ, ਤੇ ਕਈ ਘਰਾਂ ਵਿਚ (ਬਿਸਤਰੇ ਦੇ ਥਾਂ) ਪਰਾਲੀ ਹੀ ਹੈ ॥੧॥ (ਪਰ) ਹੇ ਮਨ! ਈਰਖਾ ਤੇ ਝਗੜਾ ਕਿਉਂ ਕਰਦਾ ਹੈਂ? ਨੇਕ ਕਮਾਈ ਕਰੀ ਜਾਹ ਤੇ ਤੂੰ ਭੀ (ਇਹ ਸੁਖ) ਹਾਸਲ ਕਰ ਲੈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ॥ ਘੁਮਿਆਰ ਨੇ ਇਕੋ ਹੀ ਮਿੱਟੀ ਗੁੰਨ੍ਹੀ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਰੰਗ ਲਾ ਦਿੱਤੇ (ਭਾਵ, ਕਈ ਵੰਨਗੀਆਂ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ)। ਕਿਸੇ ਭਾਂਡੇ ਵਿਚ ਮੋਤੀ ਤੇ ਮੋਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮਾਲਾਂ (ਮਨੁੱਖ ਨੇ) ਪਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤੇ ਕਿਸੇ ਵਿਚ (ਸ਼ਰਾਬ ਆਦਿਕ) ਰੋਗ ਲਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ॥੨॥

ਦੁੱਖ ਭੰਜਨੀ ਸਾਹਿਬ
ਇਹ ਉਹ ਅਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿਥੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਬੀਬੀ ਰਜਨੀ ਦਾ ਪਿੰਗਲਾ ਪਤੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਾਲ ਦੇਹ ਅਰੋਗ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਹੋਇਆ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿ ਪੱਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਹੰਕਾਰੀ ਚੌਧਰੀ ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਪੁੱਤਰੀਆਂ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੌਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹੋਰ ਸਭਨਾ ਨੇ ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕੇ ਉਹ ਉਸਦਾ ਦਿੱਤਾ ਖਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਬੀਬੀ ਰਜਨੀ ਜੋ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੇ ਨਾਨਕੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਪਲਣ ਕਾਰਨ ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਰਹੱਸ ਨੂੰ ਸਮਝਦੀ ਸੀ , ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਪੱਸ਼ਟ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਭ ਦਾ ਪਾਲਣਹਾਰ ਕੇਵਲ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਉਸ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਦਿੱਤਾ ਖਾਂਦੇ ਹਨ।
ਐਸਾ ਜਵਾਬ ਸੁਣ ਕੇ ਕ੍ਰੋਧ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹੰਕਾਰੀ ਪਿਤਾ ਨੇ ਬੀਬੀ ਰਜਨੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਇੱਕ ਪਿੰਗਲੇ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬੀਬੀ ਭਾਣਾ ਮੰਨਦਿਆਂ ਆਪਣੇ ਪਿੰਗਲੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਟੋਕਰੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਸਿਰ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਪਿੰਡੋ ਪਿੰਡੀ ਹੁੰਦਿਆਂ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਪਹੁੰਚੀ। ਟੋਕਰਾ ਇਸ ਬੇਰੀ ਦੀ ਛਾਂ ਹੇਠ ਰੱਖ ਕੇ ਬੀਬੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦੇ ਆਦਿ ਲੈਣ ਲਈ ਤੁੰਗ ਪਿੰਡ ਜਦ ਗਈ ਤਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਪਿੰਗਲੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਅਦਭੁੱਤ ਨਜ਼ਾਰਾ ਡਿੱਠਾ। ਉਸਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਕਾਲੇ ਕਾਂ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਟੁੱਭੀ ਲਾ ਕੇ ਹੰਸ ਬਣ ਕੇ ਉੱਡਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਤੱਕ ਸਾਹਸ ਕਰਦੇ ਉਸਨੇ ਵੀ ਬੇਰੀ ਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ਦੇ ਆਸਰੇ ਨਾਲ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਟੁੱਭੀ ਲਾਈ। ਗੁਰੂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਦੇਹ ਅਰੋਗ ਹੋ ਗਈ। ਬੀਬੀ ਨੇ ਵਾਪਿਸ ਆ ਕੇ ਜਦ ਆਪਣੇ ਪਿੰਗਲੇ ਪਤੀ ਦੀ ਥਾਂ ਖੂਬਸੂਰਤ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ੰਕਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿੰਗਲੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਜਦ ਇਹ ਮਸਲਾ ਸੰਤੋਖਸਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਪਾਸ ਪੁੱਜਾ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਬੀਬੀ ਦਾ ਸ਼ੰਕਾ ਦੂਰ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬੀਬੀ , ਤੇਰੀ ਸੇਵਾ , ਸ਼ਰਧਾ , ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਸਦਕਾ ਤੇਰਾ ਪਿੰਗਲਾ ਪਤੀ ਅਰੋਗ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦਾ ਨਾਮ , ਦੁੱਖ ਭੰਜਨੀ ਸਾਹਿਬ ਰੱਖਿਆ।

ਕਸਬਾ ਹੰਡਿਆਇਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਬਰਨਾਲਾ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਚਰਨ ਛੋਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ | ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਪਿੰਡ ਸੇਖਾ, ਕੱਟੂ, ਫਰਵਾਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਕਸਬਾ ਹੰਡਿਆਇਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਬਰਨਾਲਾ ਵਿਖੇ 1722 ਬਿਕਰਮੀ ਨੂੰ ਪਾਵਨ ਚਰਨ ਪਾਏ ਅਤੇ ਇਕ ਬੋਹੜ ਹੇਠ ਆ ਬਿਰਾਜੇ | ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਨਗਰ ਵਿਚ ਮਾਰੂ ਰੋਗ ਬੁਖਾਰ ਜ਼ੋਰਾਂ ‘ਤੇ ਸੀ | ਇਕ ਬਿਮਾਰ ਆਦਮੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ‘ਚ ਆਇਆ | ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਥੇ ਮੌਜੂਦ ਛੱਪੜੀ ‘ਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਕੱਚੇ ਚਮੜੇ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ ਖੜ੍ਹਦਾ ਸੀ | ਇਹ ਬਿਮਾਰ ਆਦਮੀ ਛੱਪੜੀ ਵਿਚ ਗੰਦਾ ਪਾਣੀ ਵੇਖ ਕੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਝਿਜਕਣ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਵਕਤ ਇਸ ਛੱਪੜੀ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗਾਰ ਕੱਢੀ ਉਪਰੰਤ ਵਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜੋ ਇਸ ਛੱਪੜੀ ਵਿਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਦੁਖੀਆਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਦੂਰ ਹੋਣਗੇ | ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਭ ਨੇ ਉਸ ਵਕਤ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ ਤੇ ਆਪਣੇ ਦੱੁਖਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਇਆ | ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਮਹਾਰਾਜਾ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਪਟਿਆਲਾ ਨੇ ਸੁੰਦਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਬਣਵਾਇਆ ਅਤੇ 250 ਘੁਮਾ ਜ਼ਮੀਨ ਰਿਆਸਤ ਪਟਿਆਲਾ ਵਲੋਂ ਜਾਗੀਰ ਲਾਈ | ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂਸਰ ਪੱਕਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹੈ | ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੱਚਾ ਗੁਰੂਸਰ ਸਾਹਿਬ ਹੰਡਿਆਇਆ ਵਿਖੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪਵਿੱਤਰ ਚਰਨ ਪਾਏ | ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਮੈਨੇਜਰ ਭਾਈ ਅਮਨਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਰਨਾਲਾ ਤੇ ਮੈਨੇਜਰ ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਛੀਨੀਵਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਆਮਦ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਜੋੜ ਮੇਲਾ 27, 28 ਅਤੇ 29 ਪੋਹ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਸੰਗਰਾਂਦ, ਮੱਸਿਆ ਦੇ ਦਿਹਾੜੇ ਮੌਕੇ ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ‘ਚ ਨਤਮਸਤਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ |

ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਜੀ ਭੰਗਾਣੀ ਦਾ ਯੁੱਧ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਯੁੱਧ ਸੀ ਜਦੋਂ ਗੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ ਸਿਰਫ ਉੱਨੀ ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ,ਇਸ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਅਸੀਂ 5 ਤੋਂ 6 ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗੇ ਜੀ ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਸੀ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਿਰਫ ਕਥਾਵਾਚਕਾਂ ਤੋਂ ਸਿਰਫ 25 -30 ਮਿੰਟ ਦੀ ਕਥਾ ਹੀ ਸੁਣੀ ਹੋਵੇਗੀ ਭੰਗਾਣੀ ਦੇ ਯੁੱਧ ਦੀ ਅਸੀਂ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਸਾਰਾ ਯੁੱਧ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਸੁਣਾਵਾਂਗੇ ਜੀ .
ਭੰਗਾਣੀ ਦੀ ਲੜਾਈ 18 ਸਤੰਬਰ 1686 ਨੂੰ ਪਾਉਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਭੰਗਾਣੀ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਫੌਜ ਅਤੇ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਭੀਮ ਚੰਦ ਵਿਚਕਾਰ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ।ਬਚਿੱਤਰ ਨਾਟਕ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਰਚਨਾ ਹੈ , ਵਿੱਚ ਇਸ ਲੜਾਈ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਵਰਣਨ ਹੈ।ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਥਿਤ ਸਨ , ਜੋ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਬਿਲਾਸਪੁਰ (ਕਹਲੂਰ) ਦੇ ਰਾਜਾ ਭੀਮ ਚੰਦ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ, ਪਰ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਇੱਕ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਇਲਾਕਾ ਸੀ ਜੋ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕੋਲ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮਾਖੋਵਾਲ ਦੀ ਬੰਜਰ ਜ਼ਮੀਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਖਰੀਦੀ ਸੀ। ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਇਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਨਾਮ ਚੱਕ ਨਾਨਕੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।1680 ਤੱਕ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੀਮਤੀ ਤੋਹਫ਼ੇ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ 1681 ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਆਇਆ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ਾਮਿਆਨਾ (ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਛਤਰੀ ਜਾਂ ਤੰਬੂ) ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੀ ਕਢਾਈ ਵਾਲਾ, ਅਤੇ ਮੋਤੀਆਂ ਨਾਲ ਜੜਿਆ ਹੋਇਆ ਭੇਟ ਕੀਤਾ। ਅਸਾਮ ਦੇ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਰਾਏ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਰਤਨ ਰਾਏ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਕਈ ਮੰਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਆਨੰਦਪੁਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕਈ ਤੋਹਫ਼ੇ ਭੇਟ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਾਦੀ ਹਾਥੀ ਸੀ ,ਇੱਕ ਪੰਜ ਕਲਾ ਸ਼ਸਤਰ ਸੀ .ਰਤਨ ਰਾਏ ਦਾ ਜਨਮ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ.ਅਸਾਮ ਦੇ ਰਾਜੇ ਰਾਮ ਰਾਏ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਕੋਈ ਔਲਾਦ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਹ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਏ ਸਨ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਔਲਾਦ ਨਾ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਦਾਤ ਬਖਸ਼ੀ ਸੀ. 1680 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਜੰਗੀ ਢੋਲ (ਨਗਾਰਾ) ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਢੋਲ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਨੰਦ ਚੰਦ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਢੋਲ ਦਾ ਨਾਂ ਰਣਜੀਤ ਨਗਾਰਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਜਿਹੇ ਜੰਗੀ ਢੋਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਿਰਫ ਰਾਜਿਆਂ ਅਤੇ ਮੁਲਕ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਸੀ,ਇੱਕ ਵਾਰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ,ਉਸ ਵੇਲੇ ਦਾ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਮੁਅੱਜ਼ਮ ਜਦੋਂ ਦੱਖਣ ਵਿਚ ਇੱਕ ਜੰਗ ਜਿੱਤਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਜਿੱਤ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਨਗਾੜਾ ਵਜਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ਤੇ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਏਲਚੀ ਹੱਥ ਸੁਨੇਹਾ ਭੇਜਿਆ ਕੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮੁਲਕ ਦਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈ ਉਸਦੀ ਨਗਾੜਾ ਵਜਾਉਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ ਯਾਨੀ ਕੇ ਨਗਾੜਾ ਵਜਾਉਣਾ ਆਪਣੇ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ .ਭੀਮ ਚੰਦ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਅੰਦਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਨਗਾੜੇ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਭੀਮ ਚੰਦ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧੀ ਕੰਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਇਹ ਸਭ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਜੋਤ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਅਸਲੀ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਵੈਰੀ ਹੀ ਬਣੀ ਰਹੀ . ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਸਲਾਹ ‘ਤੇ, ਰਾਜੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਇਆ . ਉਥੇ ਉਸ ਦੀ ਨਿਗ੍ਹਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਭੇਟ ਕੀਤੇ ਕੀਮਤੀ ਤੋਹਫ਼ਿਆਂ ’ਤੇ ਪਈ। ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ, ਭੀਮ ਚੰਦ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਸੁਨੇਹਾ ਭੇਜਿਆ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਦੀ ਹਾਥੀ ਉਧਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਭੀਮ ਚੰਦ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਹਾਥੀ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਵਿਆਹ ਵਿਚ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਦੌਲਤ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਭੀਮ ਚੰਦ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਹਾਥੀ ‘ਤੇ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਰਾਜੇ ਦੀ ਇਸ ਬੇਨਤੀ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਸ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਨੇ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਭੇਟ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਹ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭੀਮ ਚੰਦ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਦੂਤ ਭੇਜੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਆਖਰੀ ਜਸਵਾਲ ਦਾ ਰਾਜਾ ਕੇਸਰੀ ਚੰਦ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਹਾਥੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਰਾਜਾ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰਕੇ ਬੇਇੱਜਤੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਵਧਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਅਭਿਆਸਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਤੋਂ ਬੇਚੈਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਲਦੀ ਹੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਅਤੇ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਟਕਰਾਅ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹਾਲਾਂਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਦੇ ਵੀ ਉੱਪਰ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਮੰਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖੀ ਸੀ ।ਅਪ੍ਰੈਲ 1685 ਵਿਚ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸਿਰਮੋਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਮਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ (ਉਰਫ਼ ਮੇਦਨੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼) ਦੇ ਸੱਦੇ ‘ਤੇ, ਸਿਰਮੋਰ ਰਿਆਸਤ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਨਿਵਾਸ ਪਾਉਂਟਾ (ਹੁਣ ਪਾਉਂਟਾ ਸਾਹਿਬ) ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਰਾਜਾ ਮੇਦਨੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੇ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਦੇ ਰਾਜਾ ਫਤਿਹ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਇਆ। ਰਾਜਾ ਮੇਧਨੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜੇ ਫਤਿਹ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੰਗ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਇੰਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਵਾਰ ਕਹਿਣ ਤੇ ਹੀ ਯੁੱਧ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਖਤਮ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ ,ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਇਵੇਂ ਹੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਆਪਸ ਵਿਚ ਮਿੱਤਰਤਾ ਕਰਵਾ ਕੇ ਜੰਗ ਯੁੱਧ ਰੋਕੇ ਸਨ .ਰਾਜਾ ਮੇਧਨੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ‘ਤੇ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਆਪਣੇ ਸਿਖਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਪਾਉਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਕਿਲ੍ਹਾ ਬਣਵਾਇਆ।ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਵਧਾਉਣੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ।ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਬੁਲਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸੰਧੀ ਕਰਵਾਈ ਰਾਜਾ ਫਤਿਹ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।ਭੀਮ ਚੰਦ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਫਤਿਹ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਭੀਮ ਚੰਦ ਨੇ ਵਿਆਹ ਸਮਾਗਮ ਲਈ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਤੋਂ ਸ੍ਰੀਨਗਰ (ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ) ਜਾਣਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਰਸਤਾ ਪਾਉਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਹੋ ਕੇ ਲੰਘਦਾ ਸੀ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਭੀਮ ਚੰਦ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਭਾਰੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਦਲ ਨੂੰ ਪਾਉਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੱਲਬਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਲਾੜੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਕੁਝ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਉਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਬੇੜੀ ਪਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ। ਭੀਮ ਚੰਦ ਸਮੇਤ ਵਿਆਹ ਦੀ ਬਾਕੀ ਧਿਰ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵੱਲ ਲੰਬੇ ਰਸਤੇ ਤੋਂ ਚੱਕਰ ਕੱਟਣਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਭੀਮ ਚੰਦ ਦੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਪ੍ਰਤੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਵਧ ਗਈ।ਪਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤਾਂ ਖੁਦ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਹਨ ਅਤੇ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਡਰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਸੀ,ਭੀਮ ਚੰਦ ਆਪਣੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਜੋ ਮਰਜੀ ਸੋਚਦਾ ਰਹੇ .ਫਤਿਹ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬੇਟੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਵਿਚ ਬੁਲਾਇਆ ਸੀ ,ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਫਤਿਹ ਸ਼ਾਹ ਰਾਜੇ ਦੀ ਬੇਟੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਲਈ ਇੱਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭੇਟਾਵਾਂ ਭੇਜੀਆਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਕਈ ਕੁਝ ਵਾਪਰਿਆ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਸਾਡੇ ਪਿਛਲੇ ਨਦੌਣ ਦੀ ਜੰਗ ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਭਾਗ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹ ਚੁਕੇ ਹੋ ਜੀ .ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਬਚਿੱਤਰ ਨਾਟਕ ਵਿਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕੇ ਰਾਜੇ ਫਤਿਹ ਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਕੋਈ ਜਮੀਨ ਜਾਇਦਾਦ ਜਾਂ ਫੇਰ ਕੋਈ ਵੀ ਹੋਰ ਰੌਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬੱਸ ਆਪਣੇ ਹੰਕਾਰੀ ਕੁੜਮ ਭੀਮ ਚੰਦ ਦੇ ਪਿਛੇ ਲੱਗ ਕੇ ਉਹ ਸਾਡਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਬਣ ਬੈਠਾ ਅਤੇ ਭੰਗਾਣੀ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਿਆ ਪਰ ਫੇਰ ਉਥੋਂ ਵੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਹਾਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਆਪਣੀ ਭੰਡੀ ਕਰਵਾ ਕੇ ਗਿਆ .ਸੋ ਜੇ ਸਪਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਹੀਏ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਵਧਦੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ,ਭਰਤੀ ਹੋ ਰਹੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਫੌਜ ,ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਦਰਬਾਰ ਲਗਾਉਣਾ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਅਤੇ ਦੁੱਖ ਦਰਦ ਸੁਣਨੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਕਰਨਾ ,ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਰਾਜੇ ਕੋਲ ਨਾ ਜਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੋਂ ਇਨਸਾਫ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨਾ ਜਿਵੇਂ ਕੇ ਕਈ ਵਾਰ ਮੁਗ਼ਲ ਹਿੰਦੂ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾ ਦੀਆਂ ਪੁੱਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਚੱਕ ਕੇ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਕੁਕਰਮ ਕਰਦੇ ਪਰ ਜਦੋਂ ਇਹ ਗੱਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਫਰਿਆਦੀ ਦੁਆਰਾ ਪਹੁੰਚਦੀ ਤਾਂ ਸਿੰਘ ਉਸ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਛੁਡਾ ਕੇ ਵੀ ਲਿਆਉਂਦੇ ਅਤੇ ਦੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਸਜਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਨੋ ਮਾਰ ਆਉਂਦੇ ਤਾਂ ਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਕੋਈ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਕਰੇ,ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਭੇਟਾਵਾਂ ਦੇਣਾ ,ਕਈ ਰਾਜੇ ਮਹਾਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਝੁਕਣਾ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਭੀਮ ਚੰਦ ਦੀ ਜਲਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਹੀ ਸਤਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਭਾਰੀ ਫੌਜ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਕੀਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਉਸਦਾ ਰਾਜ ਭਾਗ ਨਾ ਹਥਿਆ ਲੈਣ ਹਾਲਾਂਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਇਹ ਸਭ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਵੇ ,ਅਸਲ ਵਿਚ ਰਾਜੇ ਭੀਮ ਚੰਦ ਦਾ ਹੰਕਾਰ ਹੀ ਉਸਦੇ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ ਜੋ ਵਾਰ ਵਾਰ ਉਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲੇ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ