9 ਅਪ੍ਰੈਲ 1691 ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ ਸਰਬੱਤ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਲੱਖ ਲੱਖ ਮੁਬਾਰਕਾਂ ਹੋਵਣ ਜੀ
ਸਾਹਿਬਜਾਦਾ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤ, ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਅਤੇ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪੜਪੋਤੇ ਸਨ। ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 9 ਅਪ੍ਰੈਲ 1691 ਦੇ ਦਿਨ ਮਾਤਾ ਜੀਤ ਕੌਰ ਜੀ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਕੁੱਖ ਤੋ ਸ਼੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਾਹਿਬਜਾਦਾ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੱਮਝਦਾਰ ਸਨ ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਂਹਾਂਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਬਾਣੀ ਯਾਦ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਘੋੜਸਵਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ ਵੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਆਪ ਜੀ ਸਾਰਿਆ ਭਰਾਵਾਂ ਤੇ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ਬਹੁਤ ਵਿਦਵਾਨ ਤੇ ਨਾਮ ਦੇ ਰਸੀਆ ਸਨ । ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਹੀ ਗੁਜਾਰਿਆ 20 ਦਿਸੰਬਰ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲਿਆ ਤਾਂ ਸਾਹਿਬਜਾਦਾ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਨ। ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਪਾਰ ਕਰਣ ਦੇ ਬਾਅਦ 40 ਸਿੱਖ, ਦੋ ਵੱਡੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦੇ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਆਪ ਸਨ। ਨਦੀ ਦੇ ਇਸ ਪਾਰ ਭਾਈ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪਛਾੜਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਤੱਦ ਤੱਕ ਬਹਾਦਰੀ ਵਲੋਂ ਲੜਦੇ ਰਹੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਵੀ ਜਿੰਦਾ ਫੌਜੀ ਸੀ ਅਤੇ ਅਖੀਰ ਉਹ ਲੜਾਈ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਆਗਿਆ ਨਿਭਾਂਦੇ ਅਤੇ ਫਰਜ਼ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੀਰਗਤੀ ਪਾ ਗਏ। ਇਸ ਉਥੱਲ-ਪੁਥਲ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਪਰਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਵਿਛੁੜ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਜੱਥੇ ਵਿੱਚ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਜੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰ ਕੌਰ ਜੀ ਅਤੇ ਦੋ ਟਹਿਲ ਸੇਵਾ ਕਰਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦਾਸੀਆਂ ਸਨ। ਦੋ ਸਿੱਖ ਭਰਾ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀ ਸਨ, ਇਹ ਲੋਕ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਪਾਰ ਕਰ ਪਾਏ, ਇਹ ਸਭ ਹਰਦੁਆਰ ਵਲੋਂ ਹੋਕੇ ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚੇ। ਜਿੱਥੇ ਭਾਈ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਗਿਆ।ਦੂਜੇ ਜੱਥੇ ਵਿੱਚ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ, ਛੋਟੇ ਸਾਹਬਜ਼ਾਦੇ ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਗੰਗਾ ਰਾਮ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨਾਲ ਚਲੇ ਗਏ , ਜੋ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦਾ ਰਸੋਈਆ ਸੀ। ਇਸਦਾ ਪਿੰਡ ਖੇਹੇੜੀ ਇੱਥੋਂ ਲੱਗਭੱਗ 15 ਕੋਹ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਮੌਰਿੰਡਾ ਕਸਬੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਸੀ। ਗੰਗਾ ਰਾਮ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਲੈ ਗਿਆ। ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੇ ਚਾਲ੍ਹੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵੱਧਦੇ ਹੋਏ ਦੁਪਹਿਰ ਤੱਕ ਚਮਕੌਰ ਨਾਮਕ ਖੇਤਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਬਗੀਚੇ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ। ਇੱਥੇ ਦੇ ਮਕਾਮੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਹਾਰਦਿਕ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਕਿਲਾਨੁਮਾ ਕੱਚੀ ਹਵੇਲੀ ਸੀ ਜੋ ਸਾਮਜਿਕ ਨਜ਼ਰ ਵਲੋਂ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨ੍ਹੂੰ ਇੱਕ ਉੱਚੇ ਟਿਲੇ ਉੱਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਿਸਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਖੁੱਲ੍ਹਾ-ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਪੱਧਰਾ ਮੈਦਾਨ ਸੀ। ਹਵੇਲੀ ਦੇ ਸਵਾਮੀ ਬੁਧੀਚੰਦ ਨੇ ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਵਲੋਂ ਆਗਰਹ ਕੀਤਾ ਕਿ ਤੁਸੀ ਇਸ ਹਵੇਲੀ ਵਿੱਚ ਅਰਾਮ ਕਰੋ। ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅੱਗੇ ਜਾਣਾ ਉਚਿਤ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ। ਅਤੇ ਚਾਲ੍ਹੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟੀ-ਛੋਟੀ ਟੁਕੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਚਿਆ-ਖੁਚਿਆ ਅਸਲਾ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲਈ ਮੋਰਚਿਆਂ ਉੱਤੇ ਤੈਨਾਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹੁਣ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਮੌਤ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ ਪਰ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਸੀ ਕਿ ਵੈਰੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹਥਿਆਰ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣੇ ਕੇਵਲ ਵੀਰਗਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਣੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਣਾਂ ਦੀ ਆਹੁਤੀ ਦੇਣ ਲਈ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਤਤਪਰ ਹੋ ਗਏ। ਗਰੂਦੇਵ ਆਪਣੇ ਚਾਲ੍ਹੀ ਸਿੱਖਾਂ (ਸਿੰਘਾਂ) ਦੀ ਤਾਕਤ ਵਲੋਂ ਅਸੰਖ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਵਲੋਂ ਲੜਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਲੱਗੇ। ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਕੱਚੀ ਗੜੀ (ਹਵੇਲੀ) ਦੇ ਉੱਤੇ ਅੱਟਾਲਿਕਾ ਵਿੱਚ ਮੋਰਚਾ ਸੰਭਾਲਿਆ। ਹੋਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਮੋਰਚੇ ਬਣਾਏ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਦਾ ਰਸਤਾ ਦੇਖਣ ਲੱਗੇ। ਉੱਧਰ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਬਰਸਾਤੀ ਨਾਲਾ ਸਰਸਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਹਾਅ ਘੱਟ ਹੋਇਆ। ਮੁਗ਼ਲ ਫੌਜ ਟਿੱਡੀ ਦਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਚਮਕੌਰ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੀ। ਵੇਖਦੇ ਹੀ ਵੇਖਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਕੱਚੀ ਗੜੀ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ।ਮੁਗ਼ਲ ਸੈਨਾਪਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਵਲੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਕੋਲ ਕੇਵਲ ਚਾਲ੍ਹੀ ਹੀ ਫੌਜੀ ਹਨ। ਅਤੇ ਉਹ ਇੱਥੇ ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਸਵਪਨ (ਸੁਪਣੇ) ਦੇਖਣ ਲੱਗੇ। ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਨਵਾਬ ਵਜੀਰ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਸਵੇਰਾ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਮੁਨਾਦੀ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਾਥੀਆਂ ਸਹਿਤ ਮੁਗ਼ਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦੇਣ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਖਸ਼ੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਮੁਨਾਦੀ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ ਸੈਨਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਤੀਰਾਂ ਦੀ ਬੌਛਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਮੁਕਾਬਲਾ ਚਾਲ੍ਹੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਅਸੰਖ (ਲੱਗਭੱਗ 10 ਲੱਖ) ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਮੁਗ਼ਲ ਸੈੰਨਿਅਬਲ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ। ਇਸ ਉੱਤੇ ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਤਾਂ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਸਵਾ-ਸਵਾ ਲੱਖ ਦੇ ਨਾਲ ਲੜਾਉਣ ਦੀ ਸੌਗੰਧ ਖਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਸ ਸੌਗੰਧ ਨੂੰ ਵੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਸ਼ੁਭ ਮੌਕਾ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। 22 ਦਿਸੰਬਰ ਸੰਨ 1705 ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਅਨੋਖਾ ਜੁਧ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਘਨਘੋਰ ਬਦਲ ਸਨ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਕਿਣਮਿਣ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਸਾਲ ਦਾ ਸਭਤੋਂ ਛੋਟਾ ਦਿਨ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਣ ਸੂਰਜ ਵੀ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਵਲੋਂ ਉਦਏ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕੜਾਕੇ ਦੀ ਸੀਤ ਲਹਿਰ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ ਪਰ ਗਰਮਜੋਸ਼ੀ ਸੀ ਤਾਂ ਕੱਚੀ ਹਵੇਲੀ ਵਿੱਚ ਸਹਾਰਾ ਲਈ ਬੈਠੇ ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਿੰਘਾ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ। ਜਦੋਂ ਸਾਹਿਬਜਾਦਾ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬਜਾਦਾ ਅਜੀਤ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਵੀ ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਵਲੋਂ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮੰਗੀ। ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਸਦੀ ਪਿੱਠ ਥਪਥਪਾਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾ ਦੇ ਨਾਲ ਭੇਜਿਆ। ਗੁਰੂਦੇਵ ਜੀ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਰਣਸ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜੂਝਦੇ ਹੋਏ ਵੇਖਕੇ ਖੁਸ਼ ਹੋਣ ਲੱਗੇ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਕੌਸ਼ਲ ਵੇਖਕੇ ਜੈਕਾਰੇ ਦੇਕੇ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਨਾਰੇ ਬੁਲੰਦ ਕਰਣ ਲਗੇ। “ਜੋ ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ, ਸਤ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ”। ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਵੈਰੀ ਫੌਜ ਦੇ ਵਿੱਚ ਘਿਰ ਗਏ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਜੌਹਰ ਦਿਖਲਾਂਦੇ ਹੋਏ ਵੀਰਗਤੀ ਪਾਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ। ਵਰਖਾ ਅਤੇ ਬਦਲਾਂ ਦੇ ਕਾਰਣ ਸ਼ਾਮ ਹੋ ਗਈ। ਸਾਲ ਦਾ ਸਭਤੋਂ ਛੋਟਾ ਦਿਨ ਸੀ, ਕੜਾਕੇ ਦੀ ਸਰਦੀ ਪੈ ਰਹੀ ਸੀ, ਹਨੇਰਾ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਲੜਾਈ ਰੁੱਕ ਗਈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਦੋਨਾਂ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਹੁੰਦੇ ਵੇਖਕੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਈਸ਼ਵਰ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ) ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਧੰਨਵਾਦ ਸ਼ੁਕਰਾਨੇ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਤੇ ਕਿਹਾ ।
ਮੇਰਾ ਮੁਝ ਮਹਿ ਕਿਛੁ ਨਹੀ ਜੋ ਕਿਛੁ ਹੈ ਸੋ ਤੇਰਾ ॥ ਤੇਰਾ ਤੁਝ ਕਉ ਸਉਪਤੇ ਕਿਆ ਲਾਗੈ ਮੇਰਾ ॥
ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤਰਸਿੱਕਾ ।